Τρίτη 28 Σεπτεμβρίου 2010

2) Η ΙΔΙΟΤΥΠΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ και 3) Η ΑΦΗΓΗΣΗ


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σ' αυτή την ανάρτηση, πολύ συνοπτικά

Η Ιδιότυπη Περιγραφή (παράγραφος αποδεικτικού τύπου, παράθεση συμπερασμάτων, οι τεχνικές του περιγραφικού λόγου, κλπ)
Η ΑΦΗΓΗΣΗ (Α-Η Καθαυτό Αφήγηση =αφήγηση με δράση, θεματική πρόταση, λεπτομέρειες, κατακλείδα, αφήγηση του μελλοντικού, αφήγηση με δράση και διαδικασίες, αφήγηση με εξωτερικές διαδικασίες, αφήγηση με διαδικασίες στο έσω του ανθρώπου, αφήγηση του ιδιόρρυθμου μελλοντικού. Β-Η Ιδιότυπη Αφήγηση= αφήγηση με διαδικασίες μέσα στην ύλη, αφήγηση από επιστήμονες της Ιστορίας, ιδιότυπη αφήγηση από λογοτέχνες, άλλα ζητήματα)  


ΙΙ . Η ΙΔΙΌΤΥΠΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΉ
Μέχρι τώρα είδαμε την καθαυτό περιγραφή.
Μέσα όμως στην καθαυτό περιγραφή μπορούμε ορισμένες φορές να βάλουμε και στοιχεία από τον αποδεικτικό λόγο. Τότε η περιγραφή μας γίνεται ιδιότυπη, έχει δηλαδή κάποια στοιχεία ή έναν συγκεκριμένο τύπο από τον αποδεικτικό λόγο.
Ας αναφέρουμε πρώτα μια περιγραφική παράγραφο όπου χρησιμοποιείται ένας από τους τύπους της αποδεικτικής παραγράφου (και συγκεκριμένα ο αριθμητικός τύπος).

Α) Χρήση στην περιγραφή παραγράφου αποδεικτικού τύπου
Πολλές φορές γράφουμε σε ένα περιγραφικό κείμενο ότι τα μέρη είναι πολλά. Τότε, για να είμαστε σωστοί, πρέπει να αναφέρουμε πολλά μέρη και όχι μόνο ένα, δυο ή τρία, αλλά περισσότερα από τρία γιατί τα πάνω από τρία είναι πολλά.
Έτσι η συγγραφέας Ι. Παπαντωνίου στο κείμενό της για τη Νύφη των Μεσογείων, παρότι είναι περιγραφικό, χρησιμοποιεί μια τέτοια παράγραφο, την με αριθμό 5. Ας την ξαναδούμε για να τη σχολιάσουμε.
& 5Τα κοσμήματα είναι πολλά. Το χρυσό επιμετώπιο κόσμημα και τρία επιστήθια κοσμήματα: το γιορντάνι, δηλαδή δικτυωτό πλέγμα από χρυσές χάντρες που καλύπτει το στήθος, το περιλαίμιο κόσμημα και το κορδόνι, που φοριέται πάνω από το γιορντάνι και αποτελείται από δέκα σειρές αλυσίδες με φλουριά.

Σχολιασμοί και παρατηρήσεις: Ο τύπος αυτός έχει ως θεματική πρόταση «τα κοσμήματα είναι πολλά». Στη συνέχεια αναφέρει τέσσερα κοσμήματα. Αναφέροντας τέσσερα κοσμήματα, η συγγραφέας αποδεικνύει ότι τα κοσμήματα είναι πολλά. Ο τύπος αυτός (θεματική πρόταση + αποδεικτικές προτάσεις) είναι τύπος του αποδεικτικού λόγου. Τον συναντάμε κυρίως στον αποδεικτικό λόγο, αλλά συχνά και στον περιγραφικό. Επομένως, μέσα στο κείμενό της η συγγραφέας εκτός από παραγράφους του καθαυτού περιγραφικού λόγου, έχει και μια παράγραφο αποδεικτικού λόγου. Παρά την ύπαρξη αυτής της αποδεικτικής παραγράφου, το κείμενό της δεν παύει βέβαια να είναι περιγραφικό.

Φυσικά, κι εμείς όταν γράφουμε ένα περιγραφικό κείμενο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια τέτοια παράγραφο. Μπορούμε όμως και να την αποφύγουμε. Δεν έχουμε τότε παρά να γράψουμε «ότι τα κοσμήματα είναι αυτά και εκείνα», οπότε το κείμενό μας θα ανήκει ολόκληρο στην καθαυτό περιγραφή.

Β)Η περιγραφή με συμπεράσματα, περιγραφή εσωτερικών διαδικασιών
(Η επιστημονική περιγραφή)
Την περιγραφή με συμπεράσματα την κάνουν κυρίως οι επιστήμονες, γι’ αυτό μπορούμε να την ονομάσουμε και επιστημονική περιγραφή. Τη μαθαίνουμε όμως όλοι μας με τα διάφορα μαθήματα που κάνουμε στο σχολείο, και μετά μπορούμε και τη χρησιμοποιούμε κι εμείς, πχ στις εξετάσεις.
Ας δούμε ένα κείμενο για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτό το είδος της (ιδιότυπης) περιγραφής.

Κείμενο Α. Μάζη (σε ελεύθερη διασκευή), Πώς θερμαίνεται ένα σύρμα από τον ηλεκτρισμό
&1 Θα σας περιγράψω πώς θερμαίνεται από τον ηλεκτρισμό το σύρμα ενός καλωδίου &2 Κάθε φορά που θα βάλουμε ένα καλώδιο στην πρίζα, λόγου χάρη το καλώδιο από το σίδηρο σιδερώματος ρούχων, συμβαίνουν τα εξής: &3 τα ηλεκτρόνια του ηλεκτρικού ρεύματος μπαίνουν μέσα στο σύρμα και, καθώς κινούνται και προχωρούν μέσα στη μάζα του σύρματος, συγκρούονται με τα ακίνητα μόρια του μετάλλου. &4 Και τότε μέρος της κινητικής ενέργειας των ηλεκτρονίων μετατρέπεται σε θερμότητα που ματαδίνεται από μόριο σε μόριο. &5 Έτσι θερμαίνονται όλα τα μόρια και ολόκληρο το σύρμα.

Σχόλια και παρατηρήσεις: Το παραπάνω κείμενο μάς περιγράφει τη διαδικασία πώς θερμαίνεται ένα σύρμα από τον ηλεκτρισμό. Το αντικείμενο της περιγραφής (η διαδικασία) δεν αναφέρεται ρητά σ’ αυτό το κείμενο, αλλά εξυπακούεται από τα συμφραζόμενα, και ιδιαίτερα από το «πώς», που σημαίνει με ποιο τρόπο, με ποια διαδικασία.
Στη 2η παράγραφο αναφέρεται η πρώτη φάση της διαδικασίας που προέρχεται από ανθρώπινη ενέργεια (θα βάλουμε ένα καλώδιο στην πρίζα), ενώ στις άλλες, διάφορες φάσεις που προέρχονται από φυσικά αίτια.
Οι φάσεις αυτές είναι εσωτερικές, γίνονται μέσα στην ύλη και δεν τις «βλέπουν», δεν τις διαπιστώνουν, δεν τις συμπεραίνουν παρά μόνον οι ειδικοί επιστήμονες, από τους οποίους τις μαθαίνουμε κι εμείς και μπορούμε μετά να τις περιγράψουμε. Εκείνο που αντιλαμβανόμαστε όλοι εμείς οι υπόλοιποι είναι το τελικό αποτέλεσμα από αυτή τη διαδικασία. Αντιλαμβανόμαστε δηλαδή μόνο ότι θερμαίνεται το σύρμα.
Μια τέτοια επιστημονική περιγραφή είναι μια αυστηρή περιγραφή.
. / .
Ας δούμε όμως ακόμα ένα κείμενο για να πούμε και λίγα άλλα πράγματα για την επιστημονική περιγραφή.
Πολλές φορές όταν περιγράφουμε διαδικασίες, περιγράφουμε και το υλικό αντικείμενο πάνω στο οποίο συντελούνται αυτές.
Στις περιπτώσεις αυτές κάνουμε περιγραφή και του υλικού αντικειμένου, και της διαδικασίας, του νοητικού δηλαδή αντικειμένου Κάνουμε περιγραφή δυο αντικειμένων
Οι παράγραφοί μας τώρα θα είναι πιο σύνθετες. Γιατί σε ορισμένες θα αναφέρουμε, ταυτόχρονα, μέρη και από το υλικό αντικείμενο και από τη διαδικασία.

Κείμενο από περιοδικό, Η ανατομία της φωτογραφικής μηχανής
&! Όλες οι φωτογραφικές μηχανές είναι βασικά όμοιες, αποτελούνται από ένα απλό κουτί, με ένα φιλμ στη μια του πλευρά και τρύπα στην αντίθετη.
&2 Η τρύπα χρησιμεύει για να περνά το φως που θα πέσει πάνω στη χημικά φωτοευαίσθητη επιφάνεια του φιλμ, που θα σχηματίσει έτσι το είδωλο.
&3 Όλες οι μηχανές, από την πρωτόγονη ως την πιο πολύπλοκη, λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο: αφήνουν το φως να αποτυπώσει το είδωλο στο φιλμ. Διαφέρουν μόνο στο πόσο εύκολη και επιτυχημένη θα είναι η φωτογράφηση.
&4 Για μια σωστή λειτουργία χρειάζονται ορισμένα μέσα, που απεικονίζονται στο σχέδιο φωτογραφικής μηχανής [σ. σ: εδώ για τεχνικούς λόγους δεν παρατίθεται το σχέδιο], Βασικά υπάρχει ένα σύστημα για τη σκόπευση, ένας οπτικός μηχανισμός να στρέφει το φακό σωστά στο θέμα του. Υπάρχει ακόμα η τρύπα που επιτρέπει στο φως να μπαίνει στο θάλαμο, δηλαδή το διάφραγμα που ρυθμίζεται για να ελέγχει την ποσότητα του φωτός που περνά, ένα φακός που συγκεντρώνει το φως και προβάλλει το είδωλο στο φιλμ, ένα κινητό προπέτασμα, το κλείστρο, που αποκλείει εντελώς την είσοδο του φωτός στη μηχανή ως τη στιγμή της φωτογράφησης
&5 Όταν πιέσουμε το κουμπί, τότε το κλείστρο ανοίγει για μια στιγμή μόνο, για να επιτρέψει να περάσει τόσο φως, όσο είναι αρκετό για να σχηματίσει ικανοποιητικό είδωλο στο φιλμ.
&6 Η μηχανή έχει ακόμα ένα σύστημα για την κίνηση του φιλμ, ώστε έπειτα από κάθε λήψη να υπάρχει νέο τμήμα του απέναντι από το φακό, καθώς και ένα μηχανισμό για την εστίαση που κινεί τον φακό μπροστά ή πίσω, ως τη στιγμή που το είδωλο θα είναι εντελώς καθαρό. [. . .]

Σχόλια: Το κείμενο είναι γραμμένο όχι από κάποιον ειδικό επιστήμονα, αλλά από έναν ρέκτη (θαυμαστή) της φωτογράφησης Το συμπέρασμα που γράφει «το φως αποτυπώνει το είδωλο στο φιλμ», είναι συμπέρασμα από την επιστήμη. Χρησιμοποιεί δηλαδή στο κείμενό του ο συγγραφέας ένα συμπέρασμα από την επιστήμη, που σήμερα βέβαια είναι γνωστό στον καθένα μας.

ΛΟΙΠΆ ΖΗΤΉΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΙΌΤΥΠΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΉ
Η γνωσιολογική απόλαυση
Ενώ οι λογοτέχνες με την περιγραφή, βάζοντας μέσα στο λόγο τους φαντασία, αισθητικές και συναισθηματικές κρίσεις, δημιουργούν αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη, οι επιστήμονες με τις γνώσεις που βάζουν στο λόγο τους, του δημιουργούν γνωσιολογική απόλαυση
Μπορεί ένας αναγνώστης να βάλει τρία θαυμαστικά σε κείμενο ενός λογοτέχνη, αλλά και άλλα τόσα στο κείμενο ενός επιστήμονα, αν είναι καλοδιατυπωμένο και το κατανοεί.
Ας παρακολουθήσουμε ένα κείμενο που μας δίνει γνωσιολογική απόλαυση:

Κείμενο από εκλαϊκευμένο επιστημονικό περιοδικό:
Θέμα: Μικροσκοπική Ατμομηχανή
[. . .] Όπως εξηγεί ο Jeff Sniegowski , ειδικός της μικροηλεκτρικής, μέχρι τώρα οι μικρομηχανές κινούνται από ηλεκτροστατικούς κινητήρες, οι οποίοι όμως δεν παρέχουν αρκετή ισχύ. Η ατμομηχανή (που κατασκεύασε) παράγει 100 φορές μεγαλύτερη ισχύ . . .
Η ατμομηχανή του είναι τόσο μικρή ώστε χωρά πάνω σε ένα τσιπ ηλεκτρονικού υπολογιστή.
Διαθέτει ένα έμβολο πλάτους έξι μικρών και μήκους δύο μικρών, το οποίο κινείται μέσα σε ένα ‘ κύλινδρο’, δηλαδή σε μια εσοχή μέσα σε ένα περίβλημα σιλικόνης όπου υπάρχει μια μικροσκοπική σταγόνα νερού.
Όταν διοχετευθεί ηλεκτρικό ρεύμα στο κύκλωμα της ατμομηχανής, τα σταγονίδια του νερού εξατμίζονται και η πίεση του ατμού πιέζει το έμβολο προς τα έξω.
Όταν το έμβολο φθάσει στο τέλος της διαδρομής του, ένα ελατήριο το αναγκάζει να επανέλθει στην αρχική του θέση, οπότε η μηχανή αρχίζει τον επόμενο κύκλο της.
. . .Η ατμομηχανή έχει δοκιμαστεί επί ώρες σε ταχύτητες αρκετών κύκλων το δευτερόλεπτο, και αποδείχτηκε εξαιρετικά αξιόπιστη. Στην πρώτη της εφαρμογή, μπορεί να κινεί ένα μικροσκοπικό εργαλείο που θα ευθυγραμμίζει με ακρίβεια οπτικές ίνες.

-Μετατροπή του αποδεικτικού λόγου σε ιδιότυπο περιγραφικό
Ο αποδεικτικός λόγος, μέσα από τα διάφορα μαθήματα που μαθαίνουμε, μας παρέχει γνώσεις που μετά μπορούμε να τις περιγράψουμε Πηγή δηλαδή της «περιγραφής με συμπεράσματα» είναι ο αποδεικτικός λόγος των διάφορων επιστημόνων. Πολλές φορές, είτε οι ίδιοι οι επιστήμονες σε εκλαϊκευμένα περιοδικά είτε εμείς ως συγγραφείς ενός κειμένου, μετατρέπουμε τον αποδεικτικό λόγο σε περιγραφικό, σε ιδιότυπο περιγραφικό λόγο).

Ας δούμε πώς διατυπώνει ο Α. Μάζης το κείμενο για το πώς θερμαίνεται από τον ηλεκτρισμό ένα σύρμα και να το μετατρέψουμε μετά σε περιγραφικό με τη μέθοδο της ιδιότυπης περιγραφής:

Κείμενο Α. Μάζη, τίτλος: το ηλεκτρικό ρεύμα προκαλεί θερμικά φαινόμενα
Θεματική πρόταση: Ένα σύρμα που διαρρέεται από τον ηλεκτρισμό πάντοτε θερμαίνεται
Αποδεικτικές προτάσεις: (Γιατί) τα ηλεκτρόνια με την επίδραση του ηλεκτρικού πεδίου, κινούνται και καθώς προχωρούν μέσα στη μάζα του σύρματος, συγκρούονται με τα ακίνητα μόρια του μετάλλου και τότε μέρος της κινητικής ενέργειας των ηλεκτρονίων μετατρέπεται σε θερμότητα.
Κατακλείδα/ συμπέρασμα: Θερμότητα που θερμαίνει και το σύρμα.

Σχόλια και παρατηρήσεις:
1, Η παραπάνω παράγραφος είναι αποδεικτική. Αποτελείται από θεματική πρόταση, από αποδεικτικές προτάσεις που την αποδεικνύουν και από συμπέρασμα/ κατακλείδα.
2, Την παράγραφο αυτή μπορούμε να τη μετατρέψουμε σε ιδιότυπη περιγραφή και να πούμε όσα αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο. Ας τα επαναλάβουμε:
&1 Θα σας περιγράψω πώς θερμαίνεται από τον ηλεκτρισμό το σύρμα ενός καλωδίου &2 Κάθε φορά που θα βάλουμε ένα καλώδιο στην πρίζα (λόγου χάρη το καλώδιο από το σίδηρο σιδερώματος ρούχων), συμβαίνουν τα εξής: &3 τα ηλεκτρόνια του ηλεκτρικού ρεύματος μπαίνουν μέσα στο σύρμα και, καθώς κινούνται και προχωρούν μέσα στη μάζα του σύρματος, συγκρούονται με τα ακίνητα μόρια του μετάλλου. &4 Και τότε μέρος της κινητικής ενέργειας των ηλεκτρονίων μετατρέπεται σε θερμότητα που ματαδίνεται από μόριο σε μόριο. &5 Έτσι θερμαίνονται όλα τα μόρια και ολόκληρο το σύρμα.

ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΈΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΟΎ ΛΌΓΟΥ
Οι τεχνικές που είδαμε μέχρι τώρα είναι ειδικές τεχνικές.
Οι γενικές τεχνικές είναι τρεις, περιγραφή χωρίς διάλογο, περιγραφή με διάλογο, περιγραφή που ξεκινάει με αφήγηση.
Α) Όσα παραδείγματα κειμένων είδαμε μέχρι τώρα είναι περιγραφή χωρίς διάλογο.
Β) Όλα αυτά τα παραδείγματα, ή σχεδόν όλα, μπορούν να μετατραπούν σε περιγραφή με διάλογο. Έστω για παράδειγμα το παρακάτω πρόχειρο κείμενο:

Κείμενο με διάλογο:
Έμαθα ότι πήγες χθες στο λαογραφικό μουσείο. Ποια φορεσιά σε έκανε εντύπωση;
Είδα πολλές, αλλά εντύπωση με έκανε η Νύφη των Μεσογείων. Φοριόταν άλλοτε σε όλα τα χωριά των μεσογείων από τις νύφες και σαν επίσημη στολή μέχρι τη βάφτιση του δεύτερου παιδιού τους. Το πουκάμισο έχει χρώμα πολύχρωμο κτλ, κτλ, κτλ.
Είχε ποδιά αυτή η φορεσιά;
Στην παλαιότερή της μορφή δεν είχε ποδιά. Αργότερα όμως καθιερώθηκε ποδιά λευκή βαμβακερή με κοφτό κέντημα, που έφτανε ως το κέντημα του ποδόγυρου του πουκαμίσου.
Γ) Επίσης, όλα ή σχεδόν όλα τα παραδείγματα που είδαμε μπορούν να ξεκινήσουν ή και να τελειώσουν με αφήγηση. Ας δούμε ένα μικρό, πρόχειρο παράδειγμα περιγραφής που ξεκινάει με αφήγηση.

Κείμενο, πχ από το ημερολόγιο ενός περιηγητή που επισκέφθηκε το 1920 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου τον Καβάφη::
Στις 21 Νοεμβρίου επισκέφθηκα τον Καβάφη και συνομίλησα μαζί του. Ενώ, συνομιλούσαμε παρακολουθούσα κάθε του κίνηση. Σε προσεκτικότερο κοίταγμα, μοιάζει με βυζαντινή μορφή. Είναι μελαχρινός, με μια γυαλάδα στο πεσμένο του δέρμα και με πυκνά μαύρα μαλλιά, εξαιρετικώς μαύρα για την ηλικία του. Τα γυαλιά που φορά σε μια μύτη γρυπή του προφυλάγουν ένα βλέμμα αδικαιολόγητα φοβισμένο, αλλά και χαρακτηριστικά χαμηλωμένο, ένα βλέμμα που αποφεύγει αινιγματικά τις ματιές των άλλων, ενώ ταυτόχρονα κοιτάζει με περιέργεια τους γύρω του. Τα μάτια του είναι με-γάλα και τα φρύδια του πυκνά και μαύρα. Στα μάτια του βρίσκεται ολόκληρος, κτλ, κτλ.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ, Η ΑΦΗΓΗΣΗ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ:
Μέρος Πρώτο: Η Καθαυτό Αφήγηση =αφήγηση με δράση, θεματική πρόταση, λεπτομέρειες, κατακλείδα, αφήγηση του μελλοντικού, αφήγηση με δράση και διαδικασίες, αφήγηση με εξωτερικές διαδικασίες, αφήγηση με διαδικασίες στο έσω του ανθρώπου, αφήγηση του ιδιόρρυθμου μελλοντικού.
Μέρος; Δεύτερο: Η Ιδιότυπη Αφήγηση= αφήγηση με διαδικασίες μέσα στην ύλη, αφήγηση από επιστήμονες της Ιστορίας, ιδιότυπη αφήγηση από λογοτέχνες,
Μέρος Τρίτο: Άλλα ζητήματα  

Ι. Η ΚΑΘΑΥΤΟ ΑΦΗΓΗΣΗ, Εισαγωγικά
Στην αφήγηση διαιρούμε το χρόνο σε χρονικές περιόδους, ή σε χρονικές στιγμές, και γράφουμε τα κυριότερα γεγονότα που συνέβησαν στη διάρκεια τους, γεγονότα που προέρχονται είτε από δράση, είτε από διαδικασίες που τέθηκαν σε ενέργεια από κάποιες αιτίες.
Έτσι, την αφήγηση τη χωρίζουμε στα είδη αφήγηση που αναφέρει δράση και σε αφήγηση που αναφέρει και δράση και διαδικασίες που τέθηκαν σε ενέργεια.
Σε δράση (σε μια δηλαδή ή περισσότερες ενέργειες) προβαίνουν έμψυχα όντα που έχουν θέληση, συνειδητή όπως ο άνθρωπος, ή ενστικτώδη όπως τα υπόλοιπα έμψυχα όντα.
Οι διαδικασίες τίθενται σε ενέργεια είτε σα συνέπεια της δράσης έμψυχων όντων, είτε από φυσικές αιτίες και θα μιλήσουμε περισσότερο γι’ αυτές λίγο αργότερα.
Στις επόμενες σελίδες θα δούμε κείμενα με δράση και κείμενα με δράση και διαδικασίες, για να δούμε πώς συντάσσουν τις παραγράφους τους οι συγγραφείς τους.
. / .
Ας πούμε όμως προηγουμένως σε ποιες γενικές κατηγορίες χωρίζουμε την αφήγηση. Από το εάν γίνεται χωρίς ή με διάλογο, την αφήγηση τη χωρίζουμε σε αφήγηση χωρίς διάλογο και σε αφήγηση με διάλογο. Έτσι μια αφήγηση με δράση μπορεί να γίνει χωρίς διάλογο ή με διάλογο. Το ίδιο και μια αφήγηση που αναφέρει δράση και διαδικασίες που τέθηκαν σε ενέργεια.
Από το εάν στην αφήγηση δεν εισχωρούν αποδεικτικά στοιχεία, την αφήγηση τη χωρίζουμε σε καθαυτό αφήγηση και από το εάν εισχωρούν αποδεικτικά στοιχεία, σε ιδιότυπη αφήγηση. Έτσι μια αφήγηση χωρίς διάλογο μπορεί ναι είναι καθαυτό αφήγηση, ή ιδιότυπη αφήγηση, ή μια αφήγηση με διάλογο να είναι καθαυτό αφήγηση ή ιδιότυπη αφήγηση.
Θα δούμε κείμενα από όλες αυτές τις περιπτώσεις για να δούμε και πώς συντάσσονται.

Θα ξεκινήσουμε με καθαυτό αφήγηση που είναι χωρίς διάλογο:
Αφήγηση με δράση
Κείμενο 1, Αγκάθα Κρίστι (σε διασκευή), Ο Όσμπορν στα ίχνη του δολοφόνου
&1 Κάποτε κ. Λιζέν , αξιότιμε επιθεωρητή της Αστυνομίας, μου ζητήσατε να επικοινωνήσω μαζί σας, αν τύχει και συναντήσω τον άνθρωπο που ακολούθησε τον παπά Γι-ορμά τη βραδιά της δολοφονίας του.
&2 Από τότε διαρκώς πρόσεχα τους πάντες και τα πάντα.
&3 Χθες βρέθηκα σ’ ένα χωριό σε κάποια γιορτή.
&4 Και ξαφνικά είδα τον άνθρωπό μας, ανάμεσα στο πλήθος που πηγαινοερχόταν.
&4 Φρόντισα κι έμαθα πως τον λένε Βέναμπλ, μένει σε κάποιο πύργο της περιοχής και χαίρει εκτίμησης και σεβασμού.
&4 Σας διαβιβάζω τώρα τις πληροφορίες αυτές και ελπίζω να βοηθήσουν την προσπάθειά σας να βρείτε τον δολοφόνο του πατέρα Γιορμά.
Φιλικότατα, Ζαχαρίας Όσμπορν

Σχόλια και παρατηρήσεις: Όπως βλέπουμε η παράγραφος στην αφήγηση είναι μικρή. Επειδή οι παράγραφοι είναι μικρές, πολλές φορές τις γράφουμε σαν μια. Δεν παύει όμως και τότε, η μια αυτή παράγραφος να αποτελείται από πολλές, να είναι δηλαδή πολλαπλή παράγραφος. Έτσι η μορφή που παίρνει ένα αφηγηματικό κείμενο, μπορεί να είναι από την πολύ ανεπτυγμένη, όπως αυτή στο κείμενο 1, έως την πολύ συνεπτυγμένη, όπως στο παρακάτω κείμενο 2:

Κείμενο 2: «Κάποτε κ. Λιζέν , αξιότιμε επιθεωρητή της Αστυνομίας, μου ζητήσατε να επικοινωνήσω μαζί σας, αν τύχει και συναντήσω τον άνθρωπο που ακολούθησε τον παπά Γιορμά τη βραδιά της δολοφονίας του. Από τότε διαρκώς πρόσεχα τους πάντες και τα πάντα. Χθες βρέθηκα σ’ ένα χωριό σε κάποια γιορτή. Και ξαφνικά είδα τον άνθρωπό μας, ανάμεσα στο πλήθος που πηγαινοερχόταν. Φρόντισα κι έμαθα πως τον λένε Βέναμπλ, μένει σε κάποιο πύργο της περιοχής και χαίρει εκτίμησης και σεβασμού. Σας διαβιβάζω τώρα τις πληροφορίες αυτές και ελπίζω να βοηθήσουν την προσπάθειά σας να βρείτε τον δολοφόνο του πατέρα Γιορμά. Φιλικότατα, Ζαχαρίας Όσμπορν».
Το κείμενο 2 αποτελείται από μια και μόνη παράγραφο, αλλά πολλαπλή παράγραφο.
. / .
Από τα ρήματα και από τα υποκείμενα που αναφέρονται μέσα στις φράσεις ή προτάσεις των παραγράφων φαίνονται τα πρόσωπα που δρουν. Εδώ αναφέρεται κυρίως η δράση αυτού που έγραψε την επιστολή, του Όσμπορν, αλλά και μια κάποια δράση κάποιου Λιζέν, όπως και μια κάποια η δράση ενός τρίτου προσώπου, του δολοφόνου.

Οι κανόνες στην αφήγηση
-Κανόνας πρώτος: Όταν γράφουμε ένα οποιοδήποτε κείμενο, φροντίζουμε πάντοτε να το κατανοήσει ο αναγνώστης που θα το διαβάσει.
Προσέχουμε λοιπόν τη διατύπωσή μας, να βάλουμε αν χρειάζονται κάποιες επεξηγήσεις, αλλά και κάποια άλλα πράγματα που θα δούμε παρακάτω.
-Κανόνας δεύτερος: Πρέπει να φαίνεται ποιος δρα, ή ποιοι δρουν αν δρουν περισσότερα από ένα άτομα. Έτσι λχ τα ρήματα πρέπει να είναι στο σωστό πρόσωπο και να αναφέρονται τα υποκείμενα αν χρειάζεται.
-Κανόνας τρίτος: Τα χρονικά διαστήματα και τις χρονικές στιγμές τις βάζουμε με τάξη, με κάποια δηλαδή σειρά, και όχι ανάκατα.
Υπάρχει όμως περίπτωση, όπως θα δούμε πιο κάτω, ενώ βρισκόμαστε σε κάποια χρονική στιγμή, να αναφέρουμε το τι συνέβηκε σε μια προγενέστερη στιγμή (ανάδρομος αφήγηση), ή να αναφέρουμε κάτι που συνέβηκε πολύ αργότερα (πρόδρομος αφήγηση).
-Κανόνας τέταρτος (η επιλογή): Σε κάθε χρονικό διάστημα ή χρονική στιγμή αναφέρουμε το κυριότερο γεγονός που συνέβηκε κατά τη διάρκειά της, για να μη κουράζουμε τον αναγνώστη με γεγονότα που δεν έχουν σημασία και, επομένως, δεν τον ενδιαφέρουν.
-Κανόνας πέμπτος (ελευθερία στην έκφραση, στη διατύπωση, στη μορφή του κειμένου κλπ): Στην αφήγηση, όπως και στην περιγραφή, έχουμε μια αρκετά μεγάλη ελευθερία στο πώς θα διατυπώσουμε το κείμενό μας.
Έτσι, το κείμενό μας 1 μπορούμε να το ξεκινήσουμε με άλλη παράγραφο και μετά να πούμε τα άλλα γεγονότα. Πχ
«Αξιότιμε επιθεωρητή της Αστυνομίας κ Λιζέν. Χθες βρέθηκα σ’ ένα μικρό χωριό σε κάποια γιορτή, και ξαφνικά είδα τον άνθρωπό μας, ανάμεσα σ’ ένα μεγάλο πλήθος που πηγαινοερχόταν. Θα θυμάστε, βέβαια, που πριν λίγο καιρό μου ζητήσατε να επικοινωνήσω μαζί σας, αν τύχει και συναντήσω εκείνον που ακολούθησε τον παπά Γι-ορμά τη βραδιά της δολοφονίας του. . . .)
Μπορούμε λοιπόν, να αλλάξουμε τη σειρά των γεγονότων (και των παραγράφων). Μπορούμε επίσης να βάλουμε ένα ή περισσότερα επίθετα (μικρό χωριό, μεγάλο πλήθος).
Εκεί που δεν έχουμε στην αφήγηση μεγάλη έως καθόλου ελευθερία είναι αυτά που καθορίζουν οι άλλοι κανόνες, πχ να αναφέρουμε δευτερεύοντα και μη αξιόλογα γεγονότα που δεν ενδιαφέρουν κανέναν, να είναι μπερδεμένη η διατύπωσή μας, έτσι που να μη μας κατανοεί ο αναγνώστης, να υπάρχει δηλαδή ασάφεια στη διατύπωση και στα νοήματά μας, κτλ, κτλ.
-Κανόνας έκτος (η συντομία ): Προσπαθούμε να μην επαναλάβουμε ένα γεγονός που γράψαμε ήδη. Αυτό κάνει πιο σύντομο το κείμενό μας, από το να το διατυπώσουμε έτσι που να χρειαστεί να επαναλάβουμε το γεγονός και σε κάποια άλλη παράγραφό μας.
(Βέβαια και σ’ αυτόν τον κανόνα υπάρχει εξαίρεση. Υπάρχει περίπτωση σε μια παράγραφο να αναφέρουμε ένα γεγονός Α με συντομία, μετά άλλα γεγονότα και κατόπιν να επανέλθουμε στο Α για να το εκθέσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια, γιατί θέλουμε να τονίσουμε κάποια σημεία του πολύ ενδιαφέροντα, που δεν τα αναφέραμε όταν το γράψαμε με συντομία).
-Κανόνας έβδομος: Όσα έχουμε μάθει από τη Γραμματική για τις καταλήξεις των λέξεων και για όσα γενικά τις αφορούν, όσα έχουμε μάθει για την έκφραση από τα μαθήματα για την Έκφραση και από το Συντακτικό για τις προτάσεις και τις περιόδους εφαρμόζονται , φυσικά, και στην αφηγηματική παράγραφο.

Κεφάλαιο :Πώς συντάσσουμε μια αφηγηματική παράγραφο- ονομασίες των προτάσεών της
(θεματική πρόταση, λεπτομέρειες, επεξηγήσεις, «διάφορα», συνδετικά).

Στην αρχή κάθε παραγράφου βάζουμε ένα χρονικό σημείο, το ρήμα που δείχνει την ενέργεια (δράση) και το υποκείμενο που δρα, εκτός αν το υποκείμενο εννοείται από το ρήμα. Ρήμα και υποκείμενο αποτελούν τη θεματική πρόταση της παραγράφου.
Μετά βάζουμε μια ή περισσότερες φράσεις που υπάγονται στο ρήμα , που δείχνουν τι ακριβώς έκανε το υποκείμενο ή σε ποιον ή σε τι μεταβιβάστηκε η ενέργειά του. Πολλές φορές βάζουμε και τον τόπο που εκτυλίσσεται η δράση. Όλα αυτά τα ονομάζουμε ''λεπτομέρειες''.
Πολλές φορές βάζουμε επίσης, αν νομίζουμε ότι χρειάζονται, και διάφορα άλλα πράγματα, πχ επεξηγήσεις, ή κάποιες μικρές αιτιολογήσεις, ή κάποια επίθετα που περιγράφουν με συντομία ένα αντικείμενο από αυτά που αναφέρουμε στο κείμενό μας. Τις επεξηγήσεις τις ονομάζουμε, φυσικά, επεξηγήσεις, ενώ τα επίθετα τις μικρές αιτιολογήσεις και διάφορα άλλα πράγματα που βάζουμε, τα ονομάζουμε «διάφορα».
-Το χρονικό σημείο που βάζουμε στην αρχή της παραγράφου το ονομάζουμε ''συνδετικό'', γιατί συνδέει την παράγραφο με την προηγούμενη ή επόμενη παράγραφο.
Έτσι η αφηγηματική παράγραφος αποτελείται από θεματική πρόταση, από λεπτομέρειες και ενδεχομένως από επεξηγήσεις και από «διάφορα», αλλά και από συνδετικά, από χρονικούς δηλαδή προσδιορισμούς που συνδέουν τη μια παράγραφο με την άλλη.
Αυτός είναι γενικά ο τρόπος που συντάσσουμε μια αφηγηματική παράγραφο, με κάποιες διαφορές από περίπτωση σε περίπτωση.
. / .
Ας προσπαθήσουμε να δούμε αν υπάρχουν όλα αυτά στις παραγράφους του κειμένου 1 που γράψαμε σε προηγούμενη σελίδα:

Θεματική πρόταση, Λεπτομέρειες, Συνδετικά
&1 Κάποτε Λιζέν ζητήσατε από εμένα// να επικοινωνήσω μαζί σας, αν τύχει και συναντήσω τον άνθρωπο που ακολούθησε τον παπά Γιορμά τη βραδιά της δολοφονίας του .
&2 Από τότε διαρκώς πρόσεχα //τους πάντες και τα πάντα .
&3 Χθες βρέθηκα// σ’ ένα χωριό σε κάποια γιορτή.
&4 Και ξαφνικά είδα// τον άνθρωπό μας, ανάμεσα στο πλήθος που πηγαινοερχόταν.
&4 Φρόντισα κι έμαθα// πως τον λένε Βέναμπλ, μένει σε κάποιο πύργο της περιοχής και
χαίρει εκτίμησης και σεβασμού.
&4 Σας διαβιβάζω τώρα// τις πληροφορίες αυτές
και ελπίζω να βοηθήσουν// την προσπάθειά σας να βρείτε τον δολοφόνο του πατέρα Γιορμά.
Φιλικότατα, Ζαχαρίας Όσμπορν

Σχόλια: Οι παράγραφοι συνδέονται μεταξύ τους με χρονικά επιρρήματα.  Ακολουθεί μετά από κάθε χρονικό επίρρημα η θεματική πρόταση (το ρήμα δηλαδή και το υποκείμενο), και έπονται οι «λεπτομέρειες». Στο κείμενο 1 υπάρχουν και «διάφορα», η φράση δηλαδή «αξιότιμε επιθεωρητή της Αστυνομίας», που παραλείφθηκε εδώ για τεχνικούς λόγους. Δεν υπάρχουν όμως, επεξηγήσεις γιατί όλες οι λέξεις (όλοι οι όροι) είναι γνωστοί, και επομένως δεν χρειάστηκε ο συγγραφέας του να θέσει επεξηγήσεις.

ΕΠΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ:

Οι μετατροπές και άλλα σημεία
Από το γνωστό μας σχολικό συντακτικό για τις προτάσεις και από άλλα μαθήματα μαθαίνουμε ορισμένα πράγματα που εφαρμόζονται και στην παράγραφο. Μαθαίνουμε πχ πώς να μετατρέπουμε μια λέξη σε άλλη πτώση, μαθαίνουμε πού να βάζουμε μια φράση μέσα στην πρόταση, μαθαίνουμε πού να βάλουμε ένα κατάλληλο επίθετο, πού κώμα και πού τελεία, κτλ, κτλ..
Έτσι: στο κείμενο 1 που είδαμε σε προηγούμενη σελίδα, το «κάποτε Λιζέν ζητήσατε από εμένα» η συγγραφέας το έγραψε «κάποτε Λιζέν μου ζητήσατε». Τη φράση με τα διάφορα την έβαλε στην κατάλληλή της θέση και έτσι τελικά η φράση γίνηκε «Κάποτε κ. Λιζέν, αγαπητέ επιθεωρητή της Αστυνομίας, μου ζητήσατε». Προσθέτοντας μετά και τις λεπτομέρειες, η φράση γίνηκε μια ολόκληρη σύνθετη πρόταση: «Κάποτε κ. Λιζέν , αξιότιμε επιθεωρητή της Αστυνομίας, μου ζητήσατε να επικοινωνήσω μαζί σας, αν τύχει και συναντήσω τον άνθρωπο που ακολούθησε τον παπά Γιορμά τη βραδιά της δολοφονίας του».
Στις υπόλοιπες παραγράφους, που δεν έχουν μετατροπές, επεξηγήσεις και «διάφορα», βλέπουμε εύκολα πώς τις σύνταξε.
-Ό,τι μαθαίνουμε από τη γραμματική για τις λέξεις και από το γνωστό μας συντακτικό για τις προτάσεις, εφαρμόζεται βέβαια και στο «συντακτικό της παραγράφου». Απλώς, στο συντακτικό της παραγράφου ονομάζουμε κάποιες φράσεις ή προτάσεις διαφορετικά (πχ θεματική πρόταση), τις φράσεις/ προτάσεις που υπάγονται στο ρήμα τις ονομάζουμε «λεπτομέρειες», τις επεξηγήσεις, επεξηγήσεις, τις μικρές αιτιολογήσεις και τα επίθετα, τα ονομάζουμε «διάφορα».
Αν μιλήσουμε με βάση το γνωστό μας συντακτικό θα πούμε ότι η &1 αποτελείται από μια σύνθετη πρόταση. Αν μιλήσουμε με βάση «το συντακτικό της παραγράφου» θα πούμε όσα αναφέραμε παραπάνω, ότι δηλαδή η &1 αποτελείται από θεματική φράση, από λεπτομέρειες και από «διάφορα».

Η κατακλείδα
Όπως στην περιγραφή, έτσι και στην αφήγηση, η παράγραφος δεν έχει κατακλείδα. Κατακλείδα έχει το όλο αφηγηματικό κείμενο και ως κατακλείδα θεωρείται η τελευταία του παράγραφος.
Στο κείμενο 1 κατακλείδα είναι η &4, μαζί με τον αποχαιρετισμό «φιλικότατα, Ζαχαρίας Όσμπορν».

Η αναδρομική και η πρόδρομος αφήγηση
Στο κείμενο 1 δεν έχουμε καμιά αναδρομική ή πρόδρομη αφήγηση. Όλα τα γεγονότα τα αναφέρει η συγγραφέας του με τη χρονική σειρά τους.
-Μπορούμε όμως να αλλάξουμε τη σειρά των γεγονότων έτσι που να έχουμε μια αναδρομική αφήγηση. Πχ:
«Αξιότιμε επιθεωρητή της Αστυνομίας κ Λιζέν. Χθες βρέθηκα σ’ ένα μικρό χωριό σε κάποια γιορτή, και ξαφνικά είδα τον άνθρωπό μας, ανάμεσα σ’ ένα μεγάλο πλήθος που πηγαινοερχόταν. Θα θυμάστε, βέβαια, που πριν λίγο καιρό μου ζητήσατε να επικοινωνήσω μαζί σας, αν τύχει και συναντήσω εκείνον που ακολούθησε τον παπά Γι-ορμά τη βραδιά της δολοφονίας του. . . .)
Στο κείμενο αυτό λέμε τι συνέβηκε χθες, και στην επόμενή του παράγραφο το τι συνέβηκε πριν από το χθες (θα θυμάστε που από καιρό, μου ζητήσατε). Έχουμε, λοιπόν, μια αναδρομική αφήγηση.
-Μπορούμε ακόμα να αλλάξουμε έτσι τη σειρά των γεγονότων (και των παραγράφων) που να έχουμε μια πρόδρομη αφήγηση. Πχ:
«Αξιότιμε επιθεωρητή της Αστυνομίας κ. Λιζέν. Επιτέλους συνάντησα τον άνθρωπό μας! Θα θυμάστε βέβαια ότι πριν από καιρό μου ζητήσατε να επικοινωνήσω μαζί σας, αν τύχει και συναντήσω τον άνθρωπο που ακολούθησε τον παπά Γιορμά τη βραδιά της δολοφονίας του. Από τότε είχα διαρκώς το νου μου και πρόσεχα τους πάντες και τα πάντα. Χτες βρέθηκα σε ένα χωριό, σε κάποια γιορτή, και τον είδα ανάμεσα στο πλήθος που πηγαινοερχόταν. Φρόντισα κι έμαθα . . .».
Στο κείμενο αυτό ξεκινάμε από το χρονικό σημείο που συνάντησε ο Όσμπορν τον δολοφόνο, και μετά πηγαίνουμε σε όσα διαδραματίστηκαν πιο πριν. Έχουμε λοιπόν σ’ αυτό μια πρόδρομη αφήγηση (Επιτέλους συνάντησα τον άνθρωπό μας!).
. / .
(Την αναδρομική και πρόδρομο αφήγηση, θα την συναντήσετε σε παλιότερα βιβλία ως σχήμα πρωθύστερο).

Αφήγηση του μελλοντικού
Πολλές φορές λέμε τι θα κάνουμε στο μέλλον. Την αφήγηση αυτή μπορούμε να την ονομάσουμε αφήγηση του μελλοντικού.
Τότε χωρίζουμε μια μελλοντική χρονική περίοδο σε μελλοντικά χρονικά διαστήματα και μελλοντικές χρονικές στιγμές, και λέμε τα κυριότερα «μελλοντικά γεγονότα» που θα συμβούν.

Κείμενο 3, Ιουλίου Βερν, Από τη γη στη σελήνη (απόσπασμα)
&1 Την ίδια εκείνη μέρα, ο Μπαρμπικέην κάλεσε τους διευθυντές και τους επιστάτες των εργασιών και τους είπε:
Υποπαράγραφος 1η Φυσικά, φίλοι μου, ξέρετε τι ακριβώς ήρθαμε να κάνουμε εδώ στη Φλόριντα.
Υποπαράγραφος 2η Θα κατασκευάσουμε ένα πελώριο τηλεβόλο . . . ,
Υπ/φος 3η Αρχικά, θα ανοίξουμε ένα πηγάδι . ., έργο που πρέπει να τελειώσει σε 8 μήνες.
Υπ/φος 4η Έχετε λοιπόν να σκάψετε 254 χιλιάδες κυβικά μέτρα σε 255 μέρες, δουλειά εύκολη για χίλιους εργάτες.
Υπ/φος 5η Βασίζουμε, λοιπόν, στη εργατικότητα και ευσυνειδησία σας. [. . .] .

Σχόλια και παρατηρήσεις:
Η παραπάνω παράγραφος χωρίζεται σε 5 υποπαραγράφους. Όλες οι υποπαράγραφοι εξαρτώνται από το ρήμα «είπε». Το μελλοντικό διάστημα είναι από το «τώρα ξέρετε» μέχρι μετά 8μήνες, οπότε θα τελειώσει το σκάψιμο. Όλες οι υποπαράγραφοι θα μπορούσαν να γραφτούν αμέσως μετά το «είπε», οπότε δεν θα φαίνονταν, αλλά θα υπήρχαν. Πάντως είτε έτσι είτε αλλιώς όσα αναφέρονται από το «την ίδια εκείνη ημέρα» μέχρι «και στην ευσυνειδησία σας», αποτελούν μια παράγραφο με το τι θα γίνει μελλοντικά.
Ο Ιούλιος Βερν αναφέρει με άλλες παραγράφους τι «θα» γίνει μετά τους 8 μήνες, παραγράφους που εδώ δεν αναφέρονται.
Κάτι άλλο που πρέπει να τονιστεί και που φαίνεται σ’ αυτό το κείμενο πιο καθαρά, είναι ότι στην αφήγηση εκτός από τη δράση, εκτός δηλαδή από ενέργειες, αναφέρουμε και τα αποτελέσματα από τη δράση, από τις ενέργειες. Αποτελέσματα από τη δράση θα είναι ότι θα κατασκευάσουν ένα τηλεβόλο, αλλά πιο μπροστά ένα πηγάδι.

Αφήγηση με δράση και διαδικασίες
Στην αφήγηση δεν αναφέρουμε μόνον δράση και τα αποτελέσματά της, αλλά ορισμένες φορές και διαδικασίες και τα αποτελέσματα τους.
Μια διαδικασία αποτελείται από διάφορες φάσεις και προκαλεί ένα αποτέλεσμα. Στην αφήγηση αναφέρουμε κάποιες λίγες φάσεις από τη διαδικασία ή μόνο το αποτέλεσμα της. Ή και φάσεις και το αποτέλεσμά της.
Τις διαδικασίες, τις φάσεις τους και τα αποτελέσματά τους, μπορούμε να τις ονομάσουμε εξωτερικές αν γίνονται αντιληπτές και από άλλους, ή εσωτερικές αν γίνονται αντιληπτές μόνον από αυτόν που τις νιώθει, ή από έναν ειδικό επιστήμονα (πχ όταν αφηγούμαστε μιαν αρρώστια μας).
/ .
Για να κατασκευάσουμε ένα κείμενο με διαδικασίες, συνήθως αναφέρουμε πρώτα μια δράση, μια ή περισσότερες δηλαδή ενέργειες από ένα ή περισσότερα όντα που έχουν θέληση, συνειδητή όπως ο άνθρωπος, ασυνείδητη και ενστικτώδη όπως όλα τα υπόλοιπα έμβια όντα., και μετά αναφέρουμε τη διαδικασία, κάποιες φάσεις της ή μόνον το αποτέλεσμά της.
Ας δούμε σχετικά κείμενα και πώς τα συνέταξαν αυτοί που τα έγραψαν, όπου και θα δούμε και διαφόρων ειδών διαδικασίες, ή μόνον κάποιες φάσεις τους, ή μόνον τα αποτελέσματά τους, ή και κάποιες αιτίες που έθεσαν μια διαδικασία σε ενέργεια.

Αφήγηση με εξωτερικές διαδικασίες
Κείμενο 3, Οφθαλμολογικής Εταιρείας, Ασυνήθιστος τραυματισμός κόγχου
&1 (Πρόλογος) Το περιστατικό που αναφέρεται συνέβη το περασμένο καλοκαίρι.
&2 Η εννιάχρονη μικρούλα Α. Μ. έπαιζε στην αμμουδιά κάποιου παραθαλάσσιου θέρετρου της Χαλκιδικής, ενώ εκεί κοντά κάποιος ενήλικας συγγενής της ετοίμαζε σύνεργα υποβρυχίου ψαρέματος.
&3 Είχε οπλίσει το ψαροντούφεκό του, ενώ βρισκόταν ακόμη έξω από το νερό, και ό-ταν τυχαία πιέστηκε η σκανδάλη, η τρίαινα . . . εκτοξεύτηκε προς το κοριτσάκι που βρισκόταν σε απόσταση 2 μέτρων. Αποτέλεσμα ήταν η τρίαινα να καρφωθεί στο σπλαχνικό κρανίο της μικρής (στην κόγχη του ματιού της). [ . . ]

Σχόλια και παρατηρήσεις: Στο κείμενο αυτό έχουμε:
- δυο πρόσωπα που δρουν (η μικρή έπαιζε, ο ενήλικας ετοίμαζε),
- μια διαδικασία με την τελευταία από τις φάσεις της (η τρίαινα εκτοξεύτηκε),
- το αποτέλεσμά της διαδικασία\ς (η τρίαινα καρφώθηκε στο κρανίο της μικρής),
- και την αιτία που εκτοξεύτηκε η τρίαινα (τυχαία).
. / .
Όπως όταν γράφουμε δράση δεν αναφέρουμε παρά μόνον τα ενδιαφέροντα σημεία της, έτσι και όταν γράφουμε διαδικασίες παραλείπουμε ορισμένες από τις φάσεις της και γράφουμε μόνον αυτές που ενδιαφέρουν, ή ακόμα και μόνον την τελευταία.
Ολόκληρη η σειρά των φάσεων στο παραπάνω κείμενο θα ήταν αφότου πιέστηκε τυχαία η σκανδάλη, περίπου η εξής: «αμέσως η σούστα απελευθερώθηκε και έσπρωξε την τρίαινα με τρομερή δύναμη και η τρίαινα εκτοξεύθηκε, διάνυσε διάστημα 2 μέτρων, βρήκε τη μικρή στο μάτι και καρφώθηκε εκεί» Από αυτές τις φάσεις αναφέρεται μόνο μια, «η τρίαινα εκτοξεύτηκε».

Αφήγηση με διαδικασίες στο έσω του ανθρώπου
Κείμενο 4, Θανάση Βαλτινού, Μπλε βαθύ . . . (απόσπασμα)
(σ. σ. ο συγγραφέας παρουσιάζει στο κείμενο μια γυναίκα να δρα και να επιδρά μέσα της το ξεψύχισμα ενός γάτου:)
&1 . . .Βγήκα το πρωί να πάω στην Τράπεζα και είδα ένα γάτο εκεί στη γωνία.
&2 Δεν νομίζω ότι ήταν χτυπημένος, δεν φαινόντουσαν αίματα, πάντως ξεψυχούσε (= αποτέλεσμα από φυσική διαδικασία).
&3 Σκέφτηκα να ζητήσω κάποιον, να του κάνει μια ένεση, όπως γίνεται στην Ευρώπη. Στην Αγγλία όπου πατάνε μια ένεση στα ζώα και τα λυτρώνουν. Ήταν φοβερό, αυτή η ατέλειωτη διαδικασία.
&4 Μετά πήγα στην τράπεζα και ξαναγύρισα, γιατί φυσικά είχα όλη την ώρα το γάτο στο νου μου. Είχα πάρα πολύ ενοχληθεί.
&5 Ήταν περίεργο, ξεψυχούσε και είχε ανοίξει το στόμα και έβαζε τα πόδια μπροστά στα μάτια του.
&6 Είχαν μαζευτεί μερικά παιδιά και φώναζαν, ανοιχτά τα μάτια του, ανοιχτά τα μάτια του. Τους λέω αφήστε τον ήσυχο, μην τον ενοχλείτε αυτόν τον γάτο. Γιατί βέβαια δεν μπορούσαν να καταλάβουν ότι δεν το έκανε από κέφι. Ευτυχώς μετά πέθανε.
&7 Έφυγα και συνέχεια ως το μεσημέρι με ενοχλούσε αυτή η εικόνα . [ . . .]

Σχόλια και παρατηρήσεις:
Παραπάνω σημειώνονται με έντονα πλάγια γράμματα μια φάση από τη φυσική διαδικασία του πώς ξεψυχάει ένας γάτος. Υπάρχει παρακάτω ακόμα μια φάση που έχει σχέση με το γάτο : «ξεψυχούσε και είχε ανοίξει το στόμα του και έβαζε τα πόδια του μπροστά στα μάτια του».
Υπάρχει επίσης δράση της γυναίκας ( βγήκα. . . είδα . . δεν νομίζω. . σκέφτηκα . .πήγα . . ξαναγύρισα. . λέω στα παιδιά . . έφυγα) και δράση κάποιων παιδιών (είχαν μαζευτεί. . φώναζαν. .).
Εκείνο όμως που πρέπει να τονιστεί με αυτό το κείμενο, είναι ότι εδώ βρίσκουμε διαδικασία/ διαδικασίες που συμβαίνουν στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου και, επομένως, μπορούμε να μάθουμε πώς συντάσσουμε ένα τέτοιο κείμενο.
Ξεκινάμε με μια δράση (βγήκα το πρωί) και αρκετά γρήγορα σημειώνουμε κάτι που δημιούργησε μέσα μας εσωτερικές διαδικασίες (και είδα ένα γάτο που ξεψυχούσε). Μπορεί μετά να βάλουμε πάλι μια ή περισσότερες δράσεις (σκέφτηκα να του κάνουν μια ένεση, πήγα στην τράπεζα και ξαναγύρισα) και ενδιάμεσα τις εσωτερικές διαδικασίες που θα μας έχουν συμβεί, ή το αποτέλεσμά τους (ήταν φοβερό, αυτή η ατέλειωτη διαδικασία. . . ξαναγύρισα, γιατί φυσικά είχα όλη την ώρα το γάτο στο νου μου. Είχα πάρα πολύ ενοχληθεί. Ήταν περίεργο, ξεψυχούσε και είχε ανοίξει το στόμα του . . . Έφυγα και συνέχεια ως το μεσημέρι με ενοχλούσε αυτή η εικόνα).
{Ο συγγραφέας για να μας καθοδηγήσει, γράφει και για το πώς αντιμετωπίζουν τα ετοιμοθάνατα ζώα στην Ευρώπη. Ακόμη, για να πλουτίσει το κείμενό του, βάζει και μερικά παιδιά να δρουν άσχημα, να περιπαίζουν δηλαδή το γάτο).

Αφήγηση του ιδιόρρυθμου μελλοντικού
Συνέχεια από το κείμενο του Θανάση Βαλτινού:
&8 Ήθελα να τον πάρω στην αγκαλιά μου εκείνη την ώρα (τον γάτο). Σαν να τον νανουρίζω, αλλά δεν γινότανε. Δεν είχα το κουράγιο. Ήμουνα σε τέτοια ψυχική κατάσταση που δεν θα μπορούσα ούτε να τον σηκώσω. Θα σωριαζόμουν στη μέση του δρόμου και θα γινόμουν ρεζίλι. Θα άρχιζα να κλαίω πάνω στο γάτο, που όλος ο κόσμος θα σταματούσε και θα έλεγε ότι είμαι τρελή. Οπότε, όπως είναι εκεί η γειτονιά, πώς να τους εξηγούσα ότι είμαι λίγο τρελή [. . ]

Σχόλια και παρατηρήσεις:
Εδώ ο συγγραφές\ας αφηγείται τι θα ήθελε να κάνει η πρωταγωνίστριά του και που τελικά εκείνη δεν έκανε, όπως και τους λόγους που δεν πραγματοποίησε την επιθυμία της. Χρησιμοποιεί λοιπόν, έναν ιδιόρρυθμο μέλλοντα (εάν θα έκανα αυτό, θα γινότανε εκείνο, δεν το έκανα όμως για το λόγο ότι θα με νόμιζε ο κόσμος της γειτονιάς τρελή, οπότε θα έπρεπε να εξηγήσω στον καθένα ότι είμαι απλώς ευαίσθητη).

{ΠΡΟΣΘΗΚΗ 16/4/13: Εκτός από την αφήγηση που αναφέρεται στο παρελθόν ή στο μέλλον, υπάρχει, από την εποχή ιδίως που ανακαλύφθηκε το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, και η αφήγηση που αναφέρει γεγονότα που συμβαίνουν τώρα. Αυτή η αφήγηση ονομάζεται αναμετάδοση, ή παρουσίαση.  Πχ: αναμετάδοση ποδοσφαιρικού αγώνα, αναμετάδοση αγώνων στίβου, αναμετάδοση πολεμικού γεγονότος, αποστολής διαστημοπλοίου, κλπ, κλπ.}

ΑΛΛΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ (1)
Με το προηγούμενο κεφάλαιο ολοκληρώσαμε όσα είχαμε να πούμε για το συντακτικό της καθαυτό αφηγηματικής παραγράφου. Από εδώ και πέρα θα μιλήσουμε για κάποια γενικότερα ζητήματα που την αφορούν και ύστερα θα συνεχίσουμε με την ιδιότυπη αφήγηση.

Πώς συνδέονται οι αφηγηματικές παράγραφοι μεταξύ τους
Οι παράγραφοι ενός αφηγηματικού κειμένου συνδέονται μεταξύ τους κυρίως χρονικά, με χρονικά επιρρήματα ή λέξεις ή ρήματα που δείχνουν χρόνο και μπαίνουν μέσα στις προτάσεις ή φράσεις των παραγράφων.
Τα χρονικά επιρρήματα μπορεί να λείπουν από κάποιες παραγράφους, αλλά τότε πρέπει να εννοούνται εύκολα από τα συμφραζόμενα, από τις άλλες λέξεις δηλαδή που έχει η παράγραφος, και ιδιαίτερα από το ρήμα. Πχ:
στο κείμενο του Θ. Βαλτινού: Βγήκα το πρωί και είδα (κάποια στιγμή) ένα γάτο που ξεψυχούσε. (Αμέσως) σκέφτηκα να ζητήσω βοήθεια . . Μετά πήγα , . . (ύστερα) ξαναγύρισα. (Στο μεταξύ) είχαν μαζευτεί μερικά παιδιά. Τους λέω (τότε) αφήστε τον ήσυχο κλπ, κλπ.

Η αφήγηση πραγματικών ή φανταστικών δράσεων και διαδικασιών
Όπως αφηγούμαστε πραγματική δράση και πραγματικές διαδικασίες, μπορούμε να αφηγηθούμε πλασματική δράση ή πλασματικές διαδικασίες, χρησιμοποιώντας τους ίδιους κανόνες.

Η περιγραφή στην αφήγηση – η αισθητική απόλαυση
Η περιγραφή συνδέεται στενά και συνυπάρχει με την αφήγηση.
Μπορεί όμως πάντοτε να λείπει. Απλώς τότε το κείμενό μας θα μοιάζει με αφηγηματικό σκελετό. Επειδή μπορεί να λείπει, γι’ αυτό την περιγραφή που υπάρχει στην αφηγηματική παράγραφο, την κατατάσσουμε στα «διάφορα» της αφηγηματικής παραγράφου.
Όταν η περιγραφή μπαίνει μέσα σε μια αφηγηματική παράγραφο, τονίζει ένα χαρακτηριστικό ενός προσώπου ή ενός αντικειμένου που αναφέρουμε και δίνει, έτσι, άμεσα ή έμμεσα μια πληροφορία.
Γενικά, η περιγραφή διανθίζει την αφήγηση, και πολλές φορές (από ταλαντούχους συγγραφείς) προσφέρει μια αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη.
Ο πιο γνωστός σε όλους μας τρόπος που μπαίνει η περιγραφή μέσα στην αφήγηση, είναι το επίθετο (θα κατασκευάσουμε ένα πελώριο τηλεβόλο) και η μετοχή (πήγα μια συννεφιασμένη Κυριακή. . ).
Τέτοια επίθετα, πολύ χρήσιμα και απαραίτητα βέβαια για να μη μοιάζει η αφήγησή μας με αφηγηματικό σκελετό, δίνουν ένα χαρακτηριστικό και προσφέρουν μια πληροφορία , αλλά επειδή είναι γνωστά και πολυμεταχειρισμένα, δεν ομορφαίνουν την αφήγηση και δεν προσφέρουν αισθητική απόλαυση.
Ας παρακολουθήσουμε τι επίθετα και πώς τα χρησιμοποιούν, και τι άλλους τρόπους και πώς τους χρησιμοποιούν δυο ταλαντούχοι συγγραφείς, ένας δικός μας κι ένας Λιβανέζος, για να κατανοήσουμε και το πώς προσφέρουν οι λογοτέχνες αισθητική απόλαυση.

Κείμενο Στρατή Μυριβήλη, Τοπίο
&1 Χίμηξε (το τρένο) μέσα στην κοιλάδα ασυγκράτητο τέρας, οργισμένο από τη φοβερή δύναμη που βόγκαγε κλεισμένη στα ατσαλένια σπλάχνα του και το ’κανε να τρέμει σύγκορμο. &2 Πιλαλούσε, αγκομαχώντας πάνω στο σιδερένιο του δρόμο, και με τα κυρτά μάτια του κοίταζε με λύσσα, όλο μπροστά του.&3 Ήταν ένας δράκοντας που έφτυνε βραστό σάλιο. Βρουχιότανε κι έτρεχε, ξεφυσούσε σπίθες και κόκκινες φλόγες από τα ρουθούνια του και το σώμα του ήταν μακρύ, χωρισμένο σε χοντρούς σπόνδυλους, σαν πελώριο προκατακλυσμιαίο έντομο.
&4 Η κοιλάδα συνταράχτηκε από τον αχό και τον αντίλαλο. Το φεγγάρι βούλιαξε μέσα στους καπνούς, τα χαμόβουνα τρέμανε και οι άρρωστες φυλλωσιές σάλεψαν βίαια στο πέρασμά του. Πήγαν κι ήρθαν με τη λικνιστική κίνηση που κάνουν τα ενάλια φυτά, όταν ένα τέρας του βυθού περάσει σύρριζα, σαρώνοντας με τις δυνατές φτερούγες το βαρύ νερό.

Σχόλια και παρατηρήσεις:
Στο παραπάνω κείμενο δεν είναι μόνον τα επίθετα, αλλά και οι προσωποποιήσεις (χίμηξε ) και οι παρομοιώσεις (ασυγκράτητο τέρας, . .ήταν ένας δράκοντας, . . το φεγγάρι βούλιαξε κτλ) που κάνουν την περιγραφή, και κατ’ επέκταση την αφήγηση, και το κείμενο να μας δίνει αισθητική απόλαυση.
Ας δούμε τώρα το δεύτερο κείμενο.

Κείμενο Χαλίλ Γκιμπράν, ο Τρελός, διήγημα (απόσπασμα)
Με ρωτάς πώς γίνηκα τρελός. Να το πώς. Μια μέρα, καιρό, καιρό πριν γεννηθούν πολλοί θεοί, ξύπνησα από βαθύ έναν ύπνο κι ανακάλυψα πως όλες μου οι μάσκες είχαν κλεφτεί- κι οι εφτά μάσκες που είχα φτιάξει και που είχα φθείρει μες σ’ εφτά ζωές- τότε έτρεξ’ αμασκοφόρετος μεσ’ από τους ανθρωπόβριθους δρόμους κραυγάζοντας: «Κλέφτες, κλέφτες, τρισκατάρατοι κλέφτες».
Άντρες, γυναίκες με περιγέλασαν και κάποιοι τρέξανε στα σπίτια τους, σκιαγμένοι από μένα.
Κι όταν έφτασα στην αγορά, ένας νιος σκαρφαλωμένος σε μια στέγη φώναξε: «Είναι τρελός», Σήκωσα τα μάτια να τον αντικρίσω ∙ ο ήλιος φίλησε το γυμνό μου πρόσωπο για πρώτη φορά. Για πρώτη φορά ο ήλιος φίλησε το γυμνό μου πρόσωπο κι η ψυχή μου φλογίστηκε από αγάπη για τον ήλιο, και δεν ήθελα τις μάσκες μου πια τώρα. Και σάμπως μέσα σ’ έκταση φώναξα: «Ευλογημένοι, ευλογημένοι, οι κλέφτες που ‘κλεψαν τις μάσκες μου».
Έτσι γίνηκα τρελός. [. . .]

Σχόλια και παρατηρήσεις:
Το κείμενο αυτό είναι ένα πεζοτράγουδο, πεζό και ποίημα συγχρόνως. Για να διατηρήσει τον ρυθμό ο συγγραφέας γράφει όχι ξύπνησα από ένα βαθύ ύπνο, αλλά «ξύπνησα από βαθύ έναν ύπνο». Γι’ αυτό, εξάλλου, κάνει ορισμένες επαναλήψεις, για να διατηρήσει δηλαδή το μέτρο, αλλά και για να τονίσει εκείνα που θέλει να τονίσει : «ο ήλιος φίλησε το γυμνό μου πρόσωπο για πρώτη φορά. Για πρώτη φορά ο ήλιος φίλησε το γυμνό μου πρόσωπο».
Δεν είναι, λοιπόν, στο μικρό αυτό κείμενο μόνον τα επίθετα (αμασκοφόρετος . .ανθρωπόβριθους δρόμους, τρισκατάρατοι κλέφτες) που δίνουν αισθητική απόλαυση στον ανα-γνώστη. Είναι και ο ρυθμός του και οι διαδοχικές εικόνες του, και πολύ περισσότερο το περιεχόμενό του: «πέταξα τις μάσκες και η ψυχή μου φλογίστηκε από αγάπη, εννοείται για τους ανθρώπους, και δεν θέλω τις μάσκες μου πια τώρα.».

Παρομοιώσεις, προσωποποίηση, ενεργητική φωνή
Πολλές φορές θέλουμε να δείξουμε ότι ένα άψυχο αντικείμενο δρα σαν έμψυχο ον.
Τότε προσωποποιούμε το άψυχο αντικείμενο, του δίνουμε δηλαδή θέληση, ένα βαθμό θέλησης, έστω αυτή που θεωρούμε ότι έχει ένα τέρας, ένας δράκοντας . . .και το κάνουμε να δρα. Πχ:
-Στο κείμενο του Σ. Μυριβήλη: ( Το τρένο) χίμηξε μέσα στην κοιλάδα ασυγκράτητο τέρας, οργισμένο από τη φοβερή δύναμη που βόγκαγε κλεισμένη στα ατσαλένια σπλάχνα του και το ’κανε να τρέμει σύγκορμο. &2 Πιλαλούσε, αγκομαχώντας πάνω στο σιδερένιο του δρόμο, και με τα κυρτά μάτια του κοίταζε με λύσσα, όλο μπροστά του.&3 Ήταν ένας δράκοντας που έφτυνε βραστό σάλιο. Βρουχιότανε κι έτρεχε, ξεφυσούσε σπίθες και κόκκινες φλόγες από τα ρουθούνια του και το σώμα του ήταν μακρύ, χωρισμένο σε χοντρούς σπόνδυλους, σαν πελώριο προκατακλυσμιαίο έντομο.

Σχόλια και παρατηρήσεις:
Στο κείμενο αυτό έχουμε μια σειρά από προσωποποιήσεις και παρομοιώσεις. Ο συγγραφέας παρουσιάζει το τρένο σαν τέρας, σα δράκοντα, σαν πελώριο προκατακλυσμιαίο έντομο. Του δίνει λοιπόν τη δυνατότητα να δρα, όπως εκείνα. Γι’ αυτό και χρησιμοποιεί ενεργητική φωνή.
Αν χρησιμοποιούσε παθητική φωνή, το κείμενό του θα ήταν ίσως πολύ άχαρο. Πχ: «Το τρένο σπρωχνόταν, πάνω στις σιδηροτροχιές μέσα στην κοιλάδα, από τη δύναμη του ατμού που υπάρχει μέσα σε ένα καζάνι στη μηχανή, σπρωχνόταν μπροστά και χυνόταν συνεχώς βραστό νερό από τις ρόδες του, και ακουγόταν ένας συνεχής θόρυβος από την τριβή τους πάνω στις σιδηροτροχιές».
Σχόλια: Κι εδώ θα είχαμε αφήγηση, αλλά πολύ άκομψη.
. / .
Με την προσωποποίηση μπορούμε να δώσουμε σε ένα άψυχο πράγμα όχι μόνο την ικανότητα να δρα, αλλά και να αισθάνεται σαν άνθρωπος, ή σε ένα έμψυχο ον να δρα και να αισθάνεται στο βαθμό που δρα και αισθάνεται ο άνθρωπος. Έτσι, μπορεί να συναντήσουμε σε ένα κείμενο επιστημονικής φαντασίας ένα ρομπότ να δρα και να αισθάνεται σαν άνθρωπος, ή να διαβάσουμε ένα μυθιστόρημα όπου να δρα και να αισθάνεται σαν άνθρωπος ένα ζώο (πχ. ένα σκυλάκι όπως στο μυθιστόρημα Μάγκας της Πηνελόπης Δέλτα).

ΙΙ . Η ΙΔΙΟΤΥΠΗ ΑΦΗΓΗΣΗ
Την αφήγηση που είδαμε μέχρι τώρα την ονομάζουμε καθαυτό αφήγηση. Υπάρχει όμως και αφήγηση που έχει κάποια στοιχεία από τον αποδεικτικό λόγο. Αυτή την ονομάζουμε ιδιότυπη αφήγηση.
Η ιδιότυπη αφήγηση είναι δυο ειδών. Μια περίπτωση είναι να χρησιμοποιήσουμε μέσα στις αφηγηματικές παραγράφους μας, μια παράγραφο αποδεικτικού τύπου. Η άλλη είναι να βάλουμε σε κάποιες από τις παραγράφους μας συμπεράσματα. Την αφήγηση όπου σε ορισμένες παραγράφους βάζουμε και συμπεράσματα, μπορούμε να την ονομάσουμε επιστημονική αφήγηση.

Αφήγηση με διαδικασίες μέσα στην ύλη
Τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουν οι επιστήμονες για διάφορα πράγματα που συμβαίνουν στον φυσικό κόσμο τα μαθαίνουμε όλοι με τα διάφορα μαθήματα που κάνουμε στο σχολείο, και μετά τα χρησιμοποιούμε στον αφηγηματικό λόγο ( και όπως είδαμε και στον περιγραφικό λόγο).
Ας δούμε δυο κείμενα για να τα σχολιάσουμε, το πρώτο γραμμένο από έναν μη επιστήμονα, και το δεύτερο από επιστήμονα της Ιστορίας.
Α) Ενδεικτικό αφηγηματικό κείμενο με συμπεράσματα:
&1 Πήρε το καλώδιο από το ηλεκτρικό σίδερο και το έβαλε με μεγάλη προσοχή στην πρίζα.(= δράση ανθρώπου)
&2 Το ηλεκτρικό ρεύμα έσπρωξε τα ηλεκτρόνιά του μέσα στη μάζα του καλωδίου με τρομερή ταχύτητα. (=1η φάση από τη διαδικασία)
&3 Τα πρώτα ηλεκτρόνια που μπήκαν συγκρούστηκαν αμέσως με τα ακίνητα μόρια του σύρματος που έχει το καλώδιο. Το ίδιο συνέβηκε και με τα επόμενα. (2η φάση)
&4 Από τις συγκρούσεις προκλήθηκε θερμότητα, που μεταδόθηκε από μόριο σε μόριο του σύρματος, και το σύρμα ζεστάθηκε ολόκληρο. (= δυο συνεχόμενες φάσεις)
&5 Έβγαλε με πολύ μεγάλη προσοχή πάλι, το καλώδιο από την πρίζα, το έπιασε μετά με τα παγωμένα του χέρια, κι ένιωσε ανακούφιση από την επαφή του με τη θερμότητα. (=δράση).

Σχόλια και παρατηρήσεις:
Στο ενδεικτικό αυτό κείμενο, στην &1 έχουμε ανθρώπινη δράση, στις επόμενες &2- &4 φάσεις από τη διαδικασία του «πώς θερμάνθηκε το σύρμα από τον ηλεκτρισμό». Στην &5 πάλι δράση. Όλα όσα αναφέρονται για το πώς θερμάνθηκε το σύρμα, ο συγγραφέας αυτού του κειμένου τα έμαθε από το μάθημα της Φυσικής και συγκεκριμένα από το κεφάλαιο για τον ηλεκτρισμό.(Μετέτρεψε την αποδεικτική παράγραφο του Α. Μάζη που είδαμε στη σελίδα . . . σε ιδιότυπο αφηγηματικό λόγο, αποδεικτική παράγραφο που όπως είδαμε στη σελίδα . . . την είχε μετατρέψει και σε ιδιότυπο περιγραφικό λόγο. Μια παράγραφος, λοιπόν, αποδεικτικού λόγου μπορεί να μετατραπεί πολλές φορές είτε σε ιδιότυπο περιγραφικό λόγο, είτε σε ιδιότυπο αφηγηματικό λόγο. Τέτοιες μετατροπές βρίσκουμε σε εκλαϊκευμένα περιοδικά, σε εφημερίδες στις στήλες που θίγουν επιστημονικά θέματα, σε διηγήματα και μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας, κτλ).

Αφήγηση από επιστήμονες της Ιστορίας
Ας δούμε το δεύτερο κείμενο, που θα μας δώσει τη δυνατότητα να μελετήσουμε τον τρόπο που αφηγούνται οι επιστήμονες.
Θα το χωρίσουμε στις παραγράφους και υποπαραγράφους του, για να βοηθηθούμε στη μελέτη του:

Κείμενο από βιβλίο Ιστορίας, Εγκλήματα και ποινή
&1 (τον 19ο αιώνα:) Από διάφορες πλευρές (λχ από την Αγγλία, την Ιταλία) ακούγονταν διαμαρτυρίες για την κακή κατάσταση των φυλακών και την απάνθρωπη μεταχείριση των κρατουμένων.
&2 Ο Ιταλός Τ. Μπεκαρία, δημοσίευσε στο Μιλάνο ένα «Δοκίμιο περί Εγκλημάτων και ποινών» και διατύπωσε τρεις θεμελιακές αρχές για το νόημα της ποινής και της απονομής δικαιοσύνης.
&3. Υποστήριξε ότι:
α. Σκοπός της ποινής δεν είναι η εκδίκηση, αλλά ο σωφρονισμός εκείνου που διέπραξε αδίκημα και ο παραδειγματισμός των άλλων, άρα σωστό είναι να επιλέγεται όχι η πιο εξοντωτική ποινή αλλά εκείνη που θα έχει το διαρκέστερο αποτέλεσμα στη σκέψη και στη βούληση του δράστη και των άλλων.
β. Η δικαιοσύνη πρέπει να ενεργεί άμεσα, σύντομα. Γιατί όσο πιο σύντομα έρθει η ποινή τόσο πιο στενός θα είναι ο συνειρμός των δύο (ο συνειρμός μεταξύ αδικήματος και ποινής) στη σκέψη όλων, ώστε να αποφεύγουν αξιόποινες πράξεις.
γ. Το αδίκημα αποτρέπεται πιο αποτελεσματικά μάλλον όταν υπάρχει η βεβαιότητα κάποιας ποινής παρά όταν επισείεται η αυστηρότητα αβέβαιης τιμωρίας. Η βεβαιότητα μιας μικρής ποινής ενεργεί αποτρεπτικά πιο πολύ από μια μεγάλη ποινή που θεωρείται πιθανή μόνο.
&4 Σε πολλές χώρες (σ. σ μετά από τις διαμαρτυρίες και τη δημοσίευση τέτοιων σοβαρών σκέψεων) άρχισαν να αναθεωρούν την ποινική νομοθεσία προς το ανθρωπινότερο (βελτίωση όρων ζωής στις φυλακές, ελαφρότερες ποινές, κτλ).

Σχόλια και παρατηρήσεις:
Το κείμενο περιέχει στην &3 τις απόψεις του Τ. Μπεκαρία, που δημοσίευσε με δοκίμιό του.
Όταν σε ένα κείμενο αφηγούμαστε σε κάποιο σημείο του απόψεις είτε δικές μας είτε κάποιου άλλου, τότε το αφηγηματικό μας κείμενο σε εκείνο το σημείο πλησιάζει τον αποδεικτικό λόγο.
Γιατί τον αποδεικτικό λόγο τον κατασκευάζουμε, όπως θα δούμε στην επόμενη ενότητα, με απόψεις (με συμπεράσματα).
Μόνον που εκεί τις απόψεις τις αποδεικνύουμε με επιχειρήματα. Ενώ στον αφηγηματικό λόγο απλώς τις αναφέρουμε χωρίς να αποδεικνύουμε αν είναι σωστές ή όχι.
Η διαφορά λοιπόν, μεταξύ ενός αφηγηματικού λόγου που περιέχει κάποιες απόψεις, και ενός αποδεικτικού λόγου, βρίσκεται στο εάν στο λόγο μας αποδεικνύουμε ή όχι αυτές τις απόψεις.
Τα ιστορικά κείμενα πάρα πολλές φορές αναφέρουν απόψεις χωρίς να τις αποδεικνύουν. Είναι επομένως αφηγηματικά κείμενα που συγγενεύουν με τα αποδεικτικά.

Οι επεξηγήσεις
Τις επεξηγήσεις (καλό είναι να) τις βάζουμε μερικές φορές μέσα σε παρενθέσεις για να δι-ευκολύνεται ο αναγνώστης στην ανάγνωση των κύριων σημείων της αφήγησης. Έτσι ο συντάκτης του παραπάνω κειμένου γράφει:
στην &1: «Από διάφορες πλευρές (λχ από την Αγγλία, την Ιταλία) », και
στην &4 «να αναθεωρούν την ποινική νομοθεσία προς το ανθρωπινότερο (βελτίωση όρων ζωής στις φυλακές, ελαφρότερες ποινές κτλ)».

Ιδιότυπη αφήγηση από λογοτέχνες
Πολλές φορές οι λογοτέχνες, για να αφηγηθούν κάτι, χρησιμοποιούν έναν τύπο παραγράφου που είναι τύπος του αποδεικτικού λόγου. Στην αρχή της παραγράφου τους βάζουν μια θεματική πρόταση και μετά την αποδεικνύουν. Όμως σκοπός τους δεν είναι να μας αποδείξουν τη θεματική τους πρόταση, αλλά να μας αφηγηθούν κάτι. Για να αφηγηθούν λοιπόν, δανείζονται έναν τύπο από τον αποδεικτικό λόγο. Ας δούμε δυο κείμενα για να τα σχολιάσουμε, και να μάθουμε κι εμείς πώς μπορούμε να κάνουμε μια τέτοια ιδιότυπη αφήγηση.

Κείμενο Έλλης Αλεξίου, (η πέρδικα), απόσπασμα από διήγημά της
&1 Θεματική πρόταση: Η πέρδικα ήταν ένα οντάριο, που μέσα του κυριαρχούσε ο φόβος.
&2 Αποδεικτικές α ΄: Έπεφτε κανένα σκουπίδι από τις ταράτσες, κανένα ξύλο, κανένα κουρέλι τα έχανε. Έτρεχε δεξιά ζερβά σαστισμένο. Όταν άρχιζε ψιχάλα η βροχή, ερχότανε σε απόγνωση.
( Διάφορα): Ευτυχώς η πηγάδα στον τοίχο χαμηλά έφτιαχνε μια προεξοχή. Την ανακάλυψε και πήγαινε κι απάγκιαζε από κάτω.
Αποδεικτικές β ΄ : Όταν η γριά κρέμαγε τα στρωσίδια της στο παράθυρο για να τα
αερίσει, η δύσμοιρη πέρδικα βανότανε πάλι να χτυπιέται σαν
βουρλισμένη. Το απότομα άνοιγμα του παραθυριού, τα πολύχρωμα
χιράμια, οι χτύποι της ξεσκονίστρας απάνω τους τρέλαιναν ο ζωντανό.

► Σχόλια και παρατηρήσεις: Η συγγραφέας «δανείζεται» εδώ, χρησιμοποιεί εδώ, έναν τύπο από τον αποδεικτικό λόγο, (τον τύπο θεματική πρόταση + αποδεικτικές προτάσεις) όχι για να αποδείξει κάτι, ότι αυτή η πέρδικα ήταν ένα φοβισμένο οντάριο, αλλά για να μας αφηγηθεί κάτι. Εμείς ως αναγνώστες, που ξέρουμε ότι η πέρδικα είναι πάντοτε ένα φοβισμένο οντάριο, δεν ενδιαφερόμαστε να πειστούμε γι’ αυτό, αλλά να «ακούσουμε» τα όσα παραπέρα έχει να μας αφηγηθεί η συγγραφέας. Η θεματική πρόταση είναι ρητορική και η «αποδεικτική παρά-γραφος» είναι φαινομενικά αποδεικτική, ενώ ουσιαστικά είναι αφηγηματική. Όμως και από κάτι άλλο συνάγεται ότι η παράγραφος είναι αφηγηματική και όχι αποδεικτική: η συγγραφέας διακόπτει ξαφνικά την απόδειξη και παρεμβάλει αφηγηματικά στοιχεία, συνεχίζει δηλαδή την αφήγηση «ευτυχώς η πηγάδα στον τοίχο χαμηλά έφτιαχνε μια προεξοχή. Την ανακάλυψε και πήγαινε κι απάγκιαζε από κάτω». Τέτοιες παρεμβολές δεν γίνονται στον πραγματικά αποδεικτικό λόγο.

Κείμενο Τατιάνας Γκρίτση- Μιλλιέξ, Η πορεία (απόσπασμα)
&1 Θεματική πρόταση Κι ήτανε κάτι αφάνταστο εκείνη η πορεία μέσα στη μαύρη νύχτα και στην ψιλή βροχή .
Αποδεικτικές Ένα δάσος που κινείται και καίεται από δαδιά, από κεριά, από αφάνες αναμμένες και τα κλάματα κι οι κραυγές των μανάδων που χάνανε τα παιδιά και μέσα σε κείνη τη φωτισμένη κόλαση να τα γυρεύουν, ενώ άλλοι βουλιάζανε μέσα στα ριζοτόπια του Τοματζλού κι άλλοι χάναν το δρόμο και το χέρι των δικών τους. Κι άκουγες σαν τα χαμένα αγρίμια να βγαίνουν ματωμένες από μέσα οι φωνές. Παναγή!! Νικόλα!! από κάτω . . . από δεξιά. . . μ’ ακούς, παιδί μου; Κι ερχότανε η ηχώ, όι . . . όι. . . μανίτσα.

► Σχόλια και παρατηρήσεις: Κι εδώ η συγγραφέας χρησιμοποιεί τον ίδιο αποδεικτικό τύπο (θεματική πρόταση + αποδεικτικές) για να μας αφηγηθεί κάτι τραγικό από την Μικρασιατική καταστροφή. Δεν ενδιαφέρεται να μας αποδείξει κάτι, αλλά να μας αφηγηθεί κάτι. Κι εμείς ως αναγνώστες δεν ενδιαφερόμαστε να μας αποδείξει ότι η πορεία ήταν «αφάνταστη» - που βγαίνει βέβαια μέσα από όσα στη συνέχεια αφηγείται η συγγραφέας- αλλά να δούμε τι συνέβηκε κατά τη Μικρασιατική καταστροφή. Η θεματική της πρόταση είναι από αυτές που ονομάζουμε ρητορικές και η παράγραφός της αφηγηματική, έστω και είναι κατασκευασμένη με τύπο της αποδεικτικής παραγράφου. Εξάλλου, κι εδώ διακόπτεται η απόδειξη και συνεχίζονται τα αφηγηματικά στοιχεία «Κι άκουγες σαν τα χαμένα αγρίμια να βγαίνουν ματωμένες από μέσα οι φωνές. Παναγή!! Νικόλα!!, κτλ, κτλ)».

► Σε άλλη ενότητα αυτού του μπλοκ όπου θα μιλήσουμε για τον αποδεικτικό λόγο, θα δούμε κάποιου άλλου είδους θεματικές προτάσεις, που τις ονομάζουμε «αποφάνσεις». Η διαφορά μεταξύ ρητορικών θεματικών προτάσεων και αποφάνσεων είναι σημαντική. Θα την κατανοήσουμε όταν μιλήσουμε για τον αποδεικτικό λόγο. Τώρα σαν μια πρόγευση να πούμε ότι, μια θεματική πρόταση του τύπου «η πέρδικα ήταν ένα οντάριο, που μέσα του κυριαρχούσε ο φόβος» είναι ρητορική και δεν μας υποχρεώνει να αποδείξουμε αυτά που λέμε, ενώ μια θεματική πρόταση του τύπου «η πέρδικα είναι πάντοτε ένα φοβισμένο οντάριο» είναι απόφανση και μας υποχρεώνει να αποδείξουμε αυτά που λέμε, που υποστηρίζουμε μ’ αυτήν. Στην αφήγηση χρησιμοποιούμε ρητορικές θεματικές προτάσεις, ενώ στην απόδειξη, θεματικές προτάσεις που είναι αποφάνσεις.

Μετατροπή του αφηγηματικού λόγου σε αποδεικτικό
Αν προσπαθήσουμε στο κείμενο από βιβλίο της Ιστορίας, να δούμε αν είναι σωστές ή όχι οι απόψεις του Τ. Μπεκαρία, τότε θα το μετατρέψουμε σε αποδεικτικό.
Σε κάποια παράγραφό μας θα θέσουμε το πρόβλημα εάν είναι σωστές ή όχι οι απόψεις του και από εκεί και πέρα θα γράψουμε επιχειρήματα που θα συνηγορούν ότι είναι σωστές, ή που, αντίθετα, θα τις απορρίπτουν. Και στο τέλος θα γράψουμε το τελικό μας συμπέρασμα, ναι είναι σωστές, ή είναι λανθασμένες.
Ας προσπαθήσουμε παρακάτω να γράψουμε ένα σύντομο κείμενο που από αφηγηματικό θα μετατρέπεται σε αποδεικτικό:
& 1 Από διάφορες πλευρές τον 19ο αιώνα ακούγονταν διαμαρτυρίες για την κακή κατάσταση των φυλακών και την απάνθρωπη μεταχείριση των κρατουμένων. Ο Τ. Μπεκαρία δημοσίευσε ένα πολύ σημαντικό δοκίμιο με το οποίο υποστήριζε τρεις βασικές αρχές στις οποίες πρέπει να βασίζεται η δικαιοσύνη: ότι η ποινή δεν είναι εκδίκηση αλλά σωφρονισμός του εγκληματία και παράδειγμα για τους άλλους πολίτες, ότι η ποινή πρέπει να επιβάλλεται σύντομα για να μη νομίζουν κάποιοι ότι μπορεί και να την αποφύγουν, ότι το να αδικούμε σημαίνει κάποια μικρή έστω, αλλά βέβαιη τιμωρία.
&2 Τώρα, τίθεται το πρόβλημα αν είναι σωστές ή όχι αυτές οι απόψεις, γιατί αν είναι σωστές πρέπει να τις εφαρμόσουμε και στη δική μας χώρα, αλλιώς θα πρέπει να αφήσουμε τη νομοθεσία που έχουμε έτσι όπως είναι και να μην την αλλάξουμε.
Η πρώτη άποψη φαίνεται να είναι σωστή. Να εκδικηθούμε τον εγκληματία με μια βαριά ποινή, αλλά τότε θα τον σωφρονίσουμε τάχα, ή αντίθετα όταν βγει από μια μακροχρόνια φυλάκιση, θα θελήσει με τη σειρά του να εκδικηθεί την κοινωνία ; Ή αντίθετα, με μια μικρή ποινή θα τον σωφρονίσουμε και , όταν βγει, θα είναι ένας καλός και χρήσιμος πολίτης. Το δεύτερο φαίνεται ότι μας συμφέρει σαν κοινωνία περισσότερο, άρα είναι προτιμότερο.
Και η τρίτη άποψη φαίνεται να είναι σωστή. Γιατί πάλι μας συμφέρει σαν κοινωνία, τα μέλη της να είναι βέβαια ότι θα τιμωρηθούν αν διαπράξουν κάποιο αδίκημα. Οπότε δεν θα το διαπράξουν και θα εξακολουθούν να είναι καλοί και χρήσιμοι πολίτες.
Τώρα μένει να εξετάσουμε τη δεύτερη άποψη, να επιβάλλεται η ποινή σύντομα. Πόσο σύντομα όμως; Όταν ακόμα τα πνεύματα είναι οξυμμένα και διακατέχονται από εκδίκηση, ή όταν ηρεμήσουν και είναι πιο νηφάλια και «πιο δίκαια». Τα πνεύματα αυτών που αδικήθηκαν από τον εγκληματία, τα πνεύματα των μαρτύρων, της κοινής γνώμης, ακόμα και των δικαστών που θα δικάσουν . Εδώ φαίνεται ότι πρέπει να βρούμε ως κοινωνία τη χρυσή τομή και αυτή να βάλουμε στους νόμους μας.
Οι απόψεις του Τ. Μπεκαρία, λοιπόν, είναι σωστές με κάποια όμως προσοχή στο «σύντομα» της δεύτερης άποψης.
&3 Μετά από τις διαμαρτυρίες και τη δημοσίευση τέτοιων σοβαρών σκέψεων, άρχισαν μια μια οι χώρες να αναθεωρούν την ποινική νομοθεσία προς το ανθρωπινότερο (βελτίωση όρων ζωής στις φυλακές, ελαφρότερες ποινές, κτλ). Σήμερα στη Δυτική τουλάχιστον κοινωνία, φθάσαμε θα έλεγε κανείς, σε ένα επιθυμητό επίπεδο.

Σχόλια και παρατηρήσεις:
Θέτοντας ένα πρόβλημα στο αφηγηματικό μας κείμενο και προσπαθώντας να λύσουμε αυτό το πρόβλημα, μετατρέψαμε πλέον το κείμενο σε αποδεικτικό. Τώρα οι παράγραφοί μας ονομάζονται αλλιώς.
Η πρώτη εισαγωγική στο αποδεικτικό κείμενο, η δεύτερη που περιέχει το πρόβλημα και τη λύση του είναι αποδεικτική, και η τρίτη και τελευταία παράγραφός του είναι ο επίλογός του. Αυτά όμως θα τα δούμε με μεγαλύτερη λεπτομέρεια στην ενότητα όπου θα μιλήσουμε για τον αποδεικτικό λόγο.

ΑΛΛΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ (2)
Ο διάλογος
Ο τεχνικές που είδαμε μέχρι τώρα είναι ειδικές χωρίς διάλογο. Υπάγονται δηλαδή στην γενική κατηγορία «χωρίς διάλογο».
Μια δεύτερη «γενικότερη τεχνική» είναι ο διάλογος, όπου πάλι μπορούμε να αφηγηθούμε δράση, η δράση και διαδικασίες που τίθενται σε ενέργεια.
Ας δούμε τρία κείμενα με διάλογο. Στο πρώτο βλέπουμε πώς μαθαίνουμε από το δημοτικό την τεχνική του διαλόγου, στα δυο επόμενα πώς χρησιμοποιεί τον διάλογο ένας δημοσιογράφος, και τι απαντήσεις του δίνουν δυο επιστήμονες.

Κείμενο από βιβλίο β ΄ δημοτικού, Μαύρισε στην εξοχή
Κοίτα πόσο μαύρισε ο Μανολάκης απ’ τον ήλιο! Λέει γελώντας ο δάσκαλος. Καλέ, εσύ έγινες σαν αραπάκι! Πού πέρασες, Μανολάκη, τις διακοπές; Πώς μαύρισες τόσο;
Πήγαμε, κύριε, με την αδελφή μου στον παππού μας. Πήγαμε στο χωριό. Τον βοηθήσαμε στις δουλειές.
Και ποια βοήθεια έκανες εσύ στον παππού σου;
Ψώνιζα, κύριε, στον μπακάλη. Έφερνα νερό με το κανάτι από τη βρύση. Βοσκούσα και ο αρνάκι.
Βοσκούσες αρνάκι! Ώστε έγινες λοιπόν και τσοπάνης; Και τι το έκανες το γάλα, το τυρί και το βούτυρο; Τα φύλαξες ή τα πούλησες, είπε στ’ αστεία ο δάσκαλος.
Ο Μανολάκης γέλασε. Μαζί του γέλασαν και τ’ άλλα παιδιά.
Κύριε, ήταν μικρό το αρνάκι και δεν το αρμέγαμε. Αυτό ολοένα βέλαζε.
Γιατί βέλαζε, Μανολάκη;
Ήθελε, κύριε, τη μανούλα του [ . ..]

Να τώρα και δυο μικρά κομμάτια από το διάλογο του δημοσιογράφου Lewis Wilpert με δυο επιστήμονες.
Α) Με θεωρητικό της φυσικής, νομπελίστα το 1979, Abdus Salam, Πακιστανό, διευθυντή στο Imperial College του Λονδίνου.
Δεν σκοπεύατε να ασχοληθείτε με την επιστήμη;
Όχι. Ήταν τυχαίο [. . ] Έχοντας πάρει το πρώτο πτυχίο μου στα μαθηματικά στο πανε-πιστήμιο της Λαχώρης, μου δόθηκε υποτροφία για να σπουδάσω παραπέρα μαθηματικά στο Καίμπριτζ.
[ . . .] Όταν φτάσατε στο Καίμπριτζ αρχίσατε αμέσως να ασχολείστε με τη θεωρητική φυσική;
Όχι. Ξεκίνησα με μαθηματικά επειδή διέθετα μαθηματικό υπόβαθρο. Αργά και σταδιακά . . μετατοπίστηκα προς τη θεωρητική φυσική. Εκείνο τον καιρό δίδασκε ο Dirac και παρακολούθησα τα μαθήματά του. [ . . ] Έπρεπε να επιλέξω ή να συνεχίσω στα ανώτερα μαθηματικά . . ή να ακολουθήσω το πρόγραμμα της φυσικής.

Β) Με τον θεωρητικό της φυσικής Michael Berry, καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Bristol , που εργάζεται σε κυματικά προβλήματα, που έχουν σχέση με το φως, τα ραδιοκύματα έως και τα σωματίδια της ύλης.
- Πώς προχωράτε στη δουλειά σας; Εργάζεστε μαζί με άλλους ή μόνος σας;
- Και μόνος και με άλλους. Μερικά προβλήματα προκύπτουν μέσα από την εξέταση προηγούμενων ενεργειών μου. Μερικές φορές εμφανίζονται μετά από συζητήσεις με συναδέλφους . Εκείνο με τον αρσενικό και θηλυκό σκόρο βγήκε από τη συζήτηση με έναν βιολόγο, και κατά ένα αξιοσημείωτο τρόπο αποδείχτηκε κατόπιν ότι συνδεόταν στενά με πράγματα που είχα κάνει παλαιότερα. [. . .] Έχω την τάση να θεωρώ τον εαυτό μου όχι τόσο σαν κάποιον που λύνει προβλήματα, μολονότι το κάνω κι αυτό, αλλά σαν κάποιον που φτιάχνει προβλήματα. [. . .]
-Μπορείτε να εξηγήσετε τι σημαίνει ότι «φτιάχνετε προβλήματα»;
- Ναι, εννοώ θεωρίες. Όταν συγκροτείτε μια μαθηματική θεωρία για κάποιο φαινόμενο, μοιάζετε αρκετά με έναν ξυλουργό που διαμορφώνει το αντικείμενό του. Τρίβετε λίγο από τη μια, κόβετε κάτι από την άλλη, στη συνέχεια λέτε . . η μπροστινή μεριά θέλει κι άλλο φινίρισμα και ούτω καθεξής. Το τελικό αποτέλεσμα έχει δυο όψεις: Πρώτον την εσωτερική του όψη, δηλαδή τη συνοχή του, αν μένουμε ευχαριστημένοι με τη δομή του κτλ, και δεύτερον την εξωτερική, τη σχέση του δηλαδή με το πρόβλημα που μας πα-ρακίνησε να το επεξεργαστούμε και στο οποίο στην καλύτερη περίπτωση, μπορεί να προσφέρει κάτι, . . να προβλέπει γι’ αυτό κάτι, ή να εξηγεί κάτι. [ . . .].

Σημείωση 1: Στο κείμενο αυτό βλέπουμε τη διαδικασία πώς δημιουργείται μια θεωρία: Τη διαμορφώνουμε σε ένα σημείο, προχωρούμε σε δεύτερο, που πιθανόν να μας εξαναγκάσει να επανέλθουμε στο πρώτο για να το τροποποιήσουμε κάπως, προχωρούμε στο τρί-το, που πιθανόν να μας υποχρεώνει να ξαναδούμε το δυο προηγούμενα, και βήμα βήμα φθάνουμε σε μια τελική διατύπωση της θεωρίας.
Σημείωση 2: Και στα τρία κείμενα εφαρμόζονται οι κανόνες που είδαμε για τα κείμενα χωρίς διάλογο.

Το μέγεθος της αφηγηματικής παραγράφου
Το μέγεθος της αφηγηματικής παραγράφου, όπως είδαμε σε προηγούμενες σελίδες, είναι πολύ μικρό, πολλές φορές και μια πρόταση μόνο.
Έτσι στο κείμενο 1 βρίσκουμε την εξής παράγραφο:
&2 Από τότε διαρκώς πρόσεχα τους πάντες και τα πάντα.
Η αφηγηματική παράγραφος μεγεθύνεται κάπως από διάφορους λόγους. Πχ:
-είτε επειδή έχει αρκετές λεπτομέρειες όπως στην παρακάτω παράγραφο
&1Κάποτε κ. Λιζέν , αξιότιμε επιθεωρητή της Αστυνομίας, μου ζητήσατε να επικοινωνήσω μαζί σας, αν τύχει και συναντήσω τον άνθρωπο που ακολούθησε τον παπά Γιορμά τη βραδιά της δολοφονίας του.
- είτε αν στην ίδια παράγραφο αναφέρουμε τη δράση δυο ατόμων.
Έτσι στο κείμενο 3, βρίσκουμε την εξής παράγραφο:
&2 Η εννιάχρονη μικρούλα Α. Μ. έπαιζε στην αμμουδιά κάποιου παραθαλάσσιου θέρετρου της Χαλκιδικής, ενώ εκεί κοντά κάποιος ενήλικας συγγενής της ετοίμαζε σύνεργα υποβρυχίου ψαρέματος.
-Η αφηγηματική παράγραφος γίνεται μεγάλη όταν έχει και υποπαραγράφους, όπως η &2 στο κείμενο του Ιουλίου Βερν, από τη γη στη σελήνη.
Γίνεται όμως μεγάλη και όταν γράφουμε πολλές παραγράφους μαζί σαν μια, πχ:
«Κάποτε κ. Λιζέν , αξιότιμε επιθεωρητή της Αστυνομίας, μου ζητήσατε να επικοινωνήσω μαζί σας, αν τύχει και συναντήσω τον άνθρωπο που ακολούθησε τον παπά Γιορμά τη βραδιά της δολοφονίας του. Από τότε διαρκώς πρόσεχα τους πάντες και τα πάντα. Χθες βρέθηκα σ’ ένα χωριό σε κάποια γιορτή. Και ξαφνικά είδα τον άνθρωπό μας, ανάμεσα στο πλήθος που πηγαινοερχόταν. Φρόντισα κι έμαθα πως τον λένε Βέναμπλ, μένει σε κάποιο πύργο της περιοχής και χαίρει εκτίμησης και σεβασμού. Σας διαβιβάζω τώρα τις πληροφορίες αυτές και ελπίζω να βοηθήσουν την προσπάθειά σας να βρείτε τον δολοφόνο του πατέρα Γιορμά. Φιλικότατα, Ζαχαρίας Όσμπορν».

Το αφηγηματικό κείμενο
Το αφηγηματικό κείμενο είναι συνήθως μεγάλο, πιάνει από μια σελίδα όπως σε μερικά μικρά διηγήματα, έως πολλές σελίδες όπως στα μυθιστορήματα. Τα κείμενα που γράψαμε στις προηγούμενες σελίδες είναι μικρά, γιατί είναι αποσπάσματα από μεγάλα κείμενα.
Όπως τα μικρά κείμενα που αποτελούνται από μερικές μόνον παραγράφους, τα χωρίζουμε σε πρόλογο (που είναι η πρώτη τους παράγραφος) σε κύριο μέρος και σε κατακλείδα/ επίλογο (που είναι η τελευταία παράγραφος ενός μικρού κειμένου), έτσι και τα μεγάλα τα χωρίζουμε σε πρόλογο, κύριο μέρος και επίλογο.
Στα μεγάλα όμως αφηγηματικά κείμενα ο πρόλογος μπορεί να είναι ολόκληρο κεφάλαιο, όπως και ο επίλογος. Όλο το υπόλοιπο είναι το κύριο μέρος του μεγάλου κειμένου.

Διαφορές/ ομοιότητες αφηγηματικής και περιγραφικής παραγράφου
Και στις δυο κυρίαρχη λογική είναι η διαίρεση, αλλά:
-Στην περιγραφή διαιρούμε κυρίως τον τόπο (ή πιο απλά, διαιρούμε το αντικείμενο σε μέρη και λέμε ποιο μέρος είναι επάνω, κάτω, μέσα, έξω, δεξιά, αριστερά κλπ ), ενώ
- στην αφήγηση διαιρούμε κυρίως το χρόνο σε χρονικές στιγμές ή χρονικές περιόδους και λέμε ποια δράση συνέβηκε σ’ αυτές ή ποια διαδικασία τέθηκε σε ενέργεια.
Το ρήματα στην περιγραφή δείχνουν πώς είναι ένα αντικείμενο και κάποια από τα μέρη του, ενώ στην αφήγηση δείχνουν το αντικείμενο να δρα, ή να τίθεται σε ενέργεια κάποια διαδικασία ή κάποια από τις φάσεις της.
Και στις δυο παραγράφους το πρώτο μέρος είναι η θεματική φράση ή πρόταση. Το δεύτερο μέρος στην περιγραφική είναι χαρακτηριστικά, ενώ στην αφήγηση είναι λεπτομέρειες. Το τρίτο και τέταρτο μέρος και στη μια και στην άλλη είναι οι επεξηγήσεις και τα «διάφορα».
Αλλά άλλο πράγμα λέμε θεματική φράση ή θεματική πρόταση στην περιγραφή και άλλο στην αφήγηση. (Βλέπε στην υποσημείωση ).
Άλλο επίσης πράγμα εννοούμε χαρακτηριστικά, με το δεύτερο μέρος δηλαδή που υπάρχει στην περιγραφική παράγραφο, και άλλο με τη λέξη «λεπτομέρειες» με το δεύτερο δηλαδή μέρος που υπάρχει στην αφηγηματική παράγραφο.
Άλλο, επίσης, πράγμα εννοούμε με τη λέξη «διάφορα» στην περιγραφή και άλλο στην αφήγηση. (Βλέπε πιο αναλυτικά στην υποσημείωση ).
Και η περιγραφική και η αφηγηματική παράγραφος δεν έχουν κατακλείδα. Κατακλείδα έχει, το κείμενό τους. Και σαν κατακλείδα σε ένα περιγραφικό ή αφηγηματικό κείμενο θεωρούμε την τελευταία του παράγραφο.
Σε κάτι άλλο που μοιάζουν αλλά, ταυτόχρονα, και διαφέρουν είναι οι διαδικασίες που έχουν ορισμένα κείμενά τους. Αλλά ενώ στην περιγραφή τις περιγράφουμε, στην αφήγηση λέμε το αποτέλεσμα που φέρνει μια διαδικασία, όταν τεθεί σε ενέργεια.
Και οι δυο παράγραφοι, και η περιγραφική και η αφηγηματική, τέλος, όταν έχουν απόψεις και συμπεράσματα, έχουνε στοιχεία από τον αποδεικτικό λόγο.

ΠΡΟΣΘΗΚΗ 4/10/12:
-Σε κάποια σημείο σημειώνω ότι η διαφορά ανάμεσα στην αφήγηση και στην απόδειξη είναι ότι "στην απόδειξη αναφέρουμε ολόκληρο το συλλογισμό, δηλαδή και τις προκείμενες από τις οποίες αποδεικνύεται αυτό που λέμε, ενώ στην αφήγηση λέμε το τελικό μόνο αποτέλεσμα του συλλογισμού μας". Πχ στην αφήγηση λέμε μόνο "πήγε στην Αθήνα με το λεωφορείο της Εταιρίας Υπεραστικών Συγκοινωνιών", ενώ στην απόδειξη λέμε "πήγε στην Αθήνα όπως προκύπτει από την κατάσταση των επιβατών που τηρεί η Εταιρία Υπεραστικών Συγκοινωνιών.

-Στο παραπάνω παράδειγμα ίσως να μη φαίνεται έντονα η διαφορά μεταξύ αφήγησης και απόδειξης. Αν αντιπαραβάλουμε όμως τα παρακάτω κείμενα 1 και 2 μεταξύ τους, τότε νομίζω ότι θα εξαχθεί με τρόπο αναντίρρητο η διαφορά του ενός λόγου από τον άλλο.
-Ας υποθέσουμε ότι γράφαμε μια παράγραφο με αφήγηση ως εξής:

ΚΕΙΜΕΝΟ 1: «Κάποιος χτύπησε τυχαία με τον αγκώνα του ένα μελανοδοχείο που βρισκόταν πάνω στο γραφείο του/ η μελάνη από το μελανοδοχείο χύθηκε και έπεσε πάνω στο χαλί που βρισκόταν κάτω από το γραφείο, και χύθηκε η μελάνη γιατί σύμφωνα με το νόμο των υγρών ‘κάθε υγρό διαχέεται για να καταλάβει τον ελεύθερο χώρο που υπάρχει γύρω του’ και έπεσε κάτω στο χαλί γιατί σύμφωνα με τον νόμο της βαρύτητας κάθε τι βαρύτερο από τον αέρα οδεύει προς τα κάτω (προς το κέντρο της γης)/ και το χαλί λερώθηκε με ένα μαύρο λεκέ, γιατί όταν η μελάνη έρχεται σε επαφή με ένα άλλο σώμα όπως το μαλλί από το οποίο αποτελείται το χαλί λειτουργεί ο νόμος της συνάφειας των μορίων της ύλης που επιτρέπει στη μελάνη να εμποτίσει το μαλλί του χαλιού, να αλλάξει το χρώμα του χαλιού στο σημείο όπου έπεσε και να δημιουργήσει έναν μέλανα (=μαύρο) λεκέ».
ΣΧΟΛΙΑ -Φυσικά, κανένας δεν θα ήταν πρόθυμος να ακούσει ή να διαβάσει μια τέτοια αφήγηση. Θα επιθυμούσε να περιείχε μόνο τα αφηγηματικά στοιχεία χωρίς τα αποδεικτικά
-Δεν δεχόμαστε λοιπόν με ευχαρίστηση το παραπάνω κείμενο. Αντίθετα δεχόμαστε με ευχαρίστηση ή έστω με ανοχή το παρακάτω:

ΚΕΙΜΕΝΟ 2: «Κάποιος χτύπησε τυχαία με τον αγκώνα του ένα μελανοδοχείο που βρισκόταν πάνω στο γραφείο του/ η μελάνη από το μελανοδοχείο χύθηκε επάνω σε ένα χαλί που ακουμπούσε στη βάση του γραφείου/ και το χαλί λερώθηκε με ένα μαύρο λεκέ".

ΣΧΟΛΙΑ: Από ποια αιτία συνέβη αυτό ή εκείνο δεν το λέμε στο 2ο κείμενο. Αναφέρουμε, απλώς και μόνον τα γεγονότα. Με ελάχιστες εξαιρέσεις: πχ θέλει κάποιος να μας πει γιατί ένα χωριό, όπου πήγε χθες, λέγεται Λυγαριά. Ανάμεσα στην αφήγησή του λέει με συντομία και αυτό το γιατί, οπότε η αφήγησή του διαμορφώνεται περίπου ως εξής: «Χθες πήγα στο χωριό Λυγαριά, που το λένε έτσι γιατί έχει πολλές λυγαριές, για να δω ένα φίλο μου και να συζητήσουμε πώς θα αξιοποιήσουμε τα κλαδιά των δέντρων αυτών που είναι κατάλληλα για καλαθοποιία. . . κτλ».

-ΤΕΛΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ: Τα παραπάνω κείμενα 1 και 2 στηρίζονται σε κείμενο που αναφέρεται σε βιβλίο 9 φιλοσόφων του Πανεπιστημίου Πίτσμπουργκ ,που στην ελληνική του έκδοση έχει τίτλο"εισαγωγή στη φιλοσοφία της επιστήμης", σελ.41 και 44,  όπου γίνεται λόγος (για την «πραγματολογική ανάλυση της εξήγησης» και) για το ΙΔΑΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. Το παραπάνω κείμενο 2 που περιέχει μόνο τα αφηγηματικά στοιχεία μπορεί να θεωρηθεί ως προς την αφήγηση, το ιδανικό κείμενο, ενώ το κείμενο 1, κείμενο που πρέπει να αποφεύγει κανένας όταν αφηγείται.
==========
Τα Ιστολόγιά μου


Αναρτήθηκε από στις
Ετικέτες

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)