Δευτέρα 27 Σεπτεμβρίου 2010

1)Εισαγωγικά και "Η Καθαυτό Περιγραφή"



12/12/2018 Στο πόνημά μου ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ (Δομή) ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ο αναγνώστης θα βρει απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν πώς δομείται (πώς συντάσσεται δηλαδή) η παράγραφος της περιγραφής, πώς εκείνη της αφήγησης και πώς η αποδεικτική παράγραφος, αλλά και του στοχασμού και της πειθούς που είναι συγγενικές με την αποδεικτική αλλά δεν ταυτίζονται με αυτήν.   

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σ' αυτή την με αριθμό 1 ανάρτηση (πολύ περιληπτικά):

Η καθαυτό περιγραφή
Α)  η Στατική περιγραφή
Β)  η Πολυστατική περιγραφή
Γ)  Περιγραφή ατόμου και του χαρακτήρα του
Δ)  Περιγραφή εξωτερικής διαδικασίας
Ε)  Περιγραφή αντικειμένου και διαδικασίας
ΣΤ) η Αυστηρή και η Μη αυστηρή περιγραφή
Ζ)   Περιγραφή λειτουργίας


ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΆ
Ο λόγος χωρίζεται σε τρεις βασικές κατηγορίες, στην περιγραφή, στην αφήγηση και στην απόδειξη. Κάθε κατηγορία διακρίνεται σε υποκατηγορίες και είδη:
Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΉ στην καθαυτό και στην ιδιότυπη περιγραφή. Η καθαυτό περιγραφή σε περιγραφή υλικού αντικειμένου και σε περιγραφή νοητικού αντικειμένου όπου υπάγονται τα είδη περιγραφή διαδικασίας ή λειτουργίας και η περιγραφή χαρακτήρα. Η ιδιότυπη περιγραφή διαχωρίζεται σε περιγραφή που χρησιμοποιεί το ρήμα είναι και σε περιγραφή απόψεων.
Η ΑΦΉΓΗΣΗ διαχωρίζεται στις υποκατηγορίες καθαυτό και ιδιότυπη αφήγηση. Από αυτές η πρώτη διαιρείται στα είδη αφήγηση δράσης και αφήγηση διαδικασίας που τέθηκε σε ενέργεια από κάποια αιτία, ενώ η δεύτερη σε αφήγηση που χρησιμοποιεί ρητορική θεματική πρόταση και σε αφήγηση απόψεων.

{Προσθήκη/ διόρθωση 25/6/2018 :  Τον αποδεικτικό λόγο μπορούμε να τον χωρίσουμε, με βάση του τι είδος συλλογισμούς περιέχει, σε τρία είδη:
 - Στον αποδεικτικό λόγο που γίνεται με παραγωγικούς συλλογισμούς,
 - Στον αποδεικτικό λόγο που γίνεται με επαγωγικούς συλλογισμούς, και
 - Στον αποδεικτικό λόγο που περιέχει και παραγωγικούς και επαγωγικούς συλλογισμούς. Βλέπε σχετικά το ιστολόγιο μου ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ  όπου παραθέτω και παραδείγματα}.  

ΕΝΌΤΗΤΑ ΠΡΏΤΗ,Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΉ- Εισαγωγή
Την περιγραφή τη χωρίζουμε σε στατική, όπου αναφέρουμε ένα υλικό αντικείμενο έτσι όπως είναι συνήθως, και σε πολυστατική, όπου αναφέρουμε πώς το είδαμε σε δυο ή περισσότερες διαφορετικές στιγμές.
Εκτός όμως από περιγραφή υλικών αντικειμένων, κάνουμε περιγραφή και νοητικών αντικειμένων (μιας διαδικασίας ή λειτουργίας, ή του χαρακτήρα ενός ατόμου).
Πολλές φορές μάλιστα, περιγράφουμε μια διαδικασία και το αντικείμενο πάνω στο οποίο γίνεται αυτή.
Τα τρία αυτά είδη περιγραφής (περιγραφή μόνο αντικειμένου, περιγραφή μόνο διαδικασίας και περιγραφή αντικειμένου και διαδικασίας) αποτελούν την καθαυτό περιγραφή που ρυθμίζεται από ορισμένους συγκεκριμένους κανόνες.
Υπάρχει όμως μια περιγραφή στην οποία υπεισέρχονται στοιχεία από τον αποδεικτικό λόγο, που την ονομάζουμε ιδιότυπη περιγραφή. Αυτή η περιγραφή ρυθμίζεται και από τους κανόνες της καθαυτό περιγραφής αλλά και από κάποιους κανόνες του αποδεικτικού λόγου.

Ι. Η ΚΑΘΑΥΤΌ ΠΕΡΙΓΡΑΦΉ
Γενικά
Κάθε υλικό αντικείμενο έχει ορισμένα χαρακτηριστικά, από αυτά που γνωρίζουμε όλοι.
Πώς περιγράφουμε ένα αντικείμενο; Το περιγράφουμε αναφέροντας τα μέρη του και τα χαρακτηριστικά τους. Έτσι δίνουμε μια εικόνα του αντικειμένου αυτού, ακόμα και αν δεν το έχουμε μπροστά μας.
Πολλές φορές δεν περιγράφουμε στο ίδιο κείμενο ένα, αλλά δυο αντικείμενα. Τότε μπορούμε να μιλάμε για περιγραφή δυο αντικειμένων
Υπάρχει, επίσης, η δυνατότητα να κάνουμε μια περιγραφή με αυστηρό τρόπο ή με πιο «λογοτεχνικό», οπότε συζητάμε για αυστηρή ή για μη αυστηρή περιγραφή.
Εκτός από αντικείμενα περιγράφουμε, τέλος, διάφορες διαδικασίες ή τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου, οπότε μιλάμε για περιγραφή διαδικασίας, ή για περιγραφή χαρακτήρα.
Όμως τι κάνουμε στην περιγραφή; Στην περιγραφή χωρίζουμε, δηλαδή διαιρούμε, ένα αντικείμενο σε μέρη και περιγράφουμε και το αντικείμενο και τα μέρη του.
Όλα τα μέρη του; όχι βέβαια -τα κυριότερα, που δίνουν μια αρκετά καλή εικόνα του αντικειμένου, και που παρουσιάζουν ενδιαφέρον και για εμάς και για τον αναγνώστη που θα διαβάσει το κείμενο.

Α) Η στατική περιγραφή (η απλή περιγραφική παράγραφος)
Στην απλή περιγραφική παράγραφο περιγράφουμε ένα αντικείμενο και τα μέρη από τα οποία απαρτίζεται αυτό το αντικείμενο, έτσι όπως το βλέπουμε τώρα ή το είδαμε μια ορισμένη στιγμή ή μια ορισμένη χρονική περίοδο.
Την απλή περιγραφή μπορούμε να την ονομάσουμε και στατική περιγραφή, γιατί μας δίνει την εικόνα ενός αντικειμένου και των μερών του μόνο σε μια ορισμένη στιγμή, ή μόνο σε μια ορισμένη χρονική περίοδο.
Συνήθως, η περιγραφή αποτελείται από περισσότερες από μια παραγράφους, οπότε μιλάμε για κείμενο περιγραφής και όχι μόνο για παράγραφο. Στην πρώτη παράγραφο ενός τέτοιοι κειμένου αναφέρουμε το αντικείμενο που θα περιγράψουμε, ενώ σε κάθε μια από τις επόμενες παραγράφους αναφέρουμε ένα ή περισσότερα μέρη από το αντικείμενο, όπως και τα χαρακτηριστικά τους. Περιγράφοντας τα μέρη και τα χαρακτηριστικά τους, περιγράφουμε και ολόκληρο το αντικείμενο.
Ας δούμε ένα κείμενο με στατική περιγραφή, που έχει πέντε παραγράφους. Περιγράφει τη φορεσιά «Νύφη των Μεσογείων», έτσι όπως την είδε κάποια στιγμή η συγγραφέας του.

Κείμενο 1, Ι. Παπαντωνίου (σε ελεύθερη διασκευή)
&1 Θα σας περιγράψω την παραδοσιακή νυφική φορεσιά, τη γνωστή με τ’ όνομα «τ’ Αρβανίτικα» ή «Νύφη των Μεσογείων».
&2 Το πουκάμισο έχει χρώμα πολύχρωμο ή χρυσό κέντημα από το γόνατο έως τον ποδόγυρο
&3 Πάνω από το πουκάμισο μπαίνει ο τζάκος, ένα κόκκινο ζωνάρι και τα γρίζα με τα χρυσά.
&4 Τη φορεσιά τη συμπληρώνουν πόρπη στη μέση και διάφορες καρφίτσες.
&5 Έτσι τη θυμάμαι τη φορεσιά αυτή από τότε που την είδα (ή έτσι την είδα τη φορεσιά αυτή σε ένα μουσείο της Αττικής).

Σημείωση: Το κείμενο αυτό μπορεί να γραφτεί είτε όπως παραπάνω, είτε και με άλλες μορφές ( βλέπε άλλες μορφές παρακάτω) .

ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
-Κανόνας πρώτος: Όταν γράφουμε ένα οποιοδήποτε κείμενο, φροντίζουμε πάντοτε να το κατανοήσει ο αναγνώστης που θα το διαβάσει.
Βάζουμε λχ, αν χρειάζονται, κάποιες επεξηγήσεις.
Το προηγούμενο κείμενο περιέχει δυο λέξεις που δεν είναι γνωστές σε πολλούς, και συγκεκριμένα τις λέξεις τζάκος και γρίζα. Πρέπει λοιπόν να γράψουμε επεξηγήσεις για τις δυο αυτές λέξεις για να το κατανοήσει και αυτός που δεν γνωρίζει τη σημασία τους. Έτσι το κείμενο τελικά, σε οποιαδήποτε μορφή το γράψουμε θα έχει και επεξηγήσεις. Αν υποθέσουμε ότι το γράφουμε σαν μια παράγραφο, θα είναι περίπου ως εξής:
«Θα σας περιγράψω την παραδοσιακή νυφική φορεσιά, τη γνωστή με τ’ όνομα . . . Το πουκάμισο έχει χρώμα πολύχρωμο ή χρυσό κέντημα από το γόνατο έως τον ποδόγυρο Πάνω από το πουκάμισο μπαίνει ο τζάκος, είδος μπούστου με μανίκια, ένα κόκκινο ζωνάρι και τα γρίζα με τα χρυσά. Τα γρίζα είναι δυο σιγκούνια φορεμένα το ένα πάνω στο άλλο. Τη φορεσιά τη συμπληρώνουν πόρπη στη μέση και διάφορες καρφίτσες. . . .»
-Κανόνας δεύτερος: Στην πρώτη παράγραφο ενός περιγραφικού κειμένου γράφουμε ποιο είναι το αντικείμενο που θα περιγράψουμε, για να ξέρει και ο αναγνώστης που θα το διαβάσει για ποιο πράγμα θα του μιλήσουμε.
Σε κάθε μια από τις επόμενες γράφουμε και από ένα μέρος του αντικειμένου Μπορεί όμως σε μια παράγραφο να γράψουμε περισσότερα από ένα μέρη. Έτσι στην τρίτη παράγραφο, η συγγραφέας έγραψε τρία μέρη της φορεσιάς (τζάκος, ζωνάρι και γρίζα).
-Κανόνας τρίτος: Τα μέρη τα βάζουμε με τάξη, με κάποια δηλαδή σειρά, και όχι ανάκατα
Έτσι στο παραπάνω κείμενο η συγγραφέας έγραψε πρώτα για το πουκάμισο που φοριέται στο πάνω μέρος του σώματος, μετά για το τι μπαίνει πάνω από το πουκάμισο (ο τράκος, ένα κόκκινο ζωνάρι και τα γρίζα), ύστερα για το τι υπάρχει στη μέση (πόρπη) και τέλος τι μπαίνει εδώ κι εκεί (διάφορες καρφίτσες).
-Κανόνας τέταρτος: Για κάθε μέρος γράφουμε το κυριότερο ή τα κυριότερα χαρακτηριστικά του. Ένα ή δυο επίθετα δηλαδή με μια φράση ή πρόταση..
Έτσι για το πουκάμισο, λέμε ότι «έχει χρώμα πολύχρωμο ή χρυσό κέντημα από το γόνατο έως τον ποδόγυρο» ∙ για το ζωνάρι που ήταν κόκκινο, «ένα κόκκινο ζωνάρι». Εάν ένα μέρος του αντικειμένου δεν έχει πάγιο χαρακτηριστικό, τότε γι’ αυτό δεν αναφέρουμε χαρακτηριστικό Έτσι για τον τζάκο, την πόρπη και τις καρφίτσες δεν αναφέρονται στο κείμενο πάγια χαρακτηριστικά, γιατί άλλοτε είχαν αυτά και άλλοτε εκείνα τα χαρακτηριστικά
-Κανόνας πέμπτος (η επιλογή μερών): Ένα αντικείμενο μπορούμε να το χωρίσουμε/ διαιρέσουμε σε εκατομμύρια μέρη. Να το χωρίσουμε σε πάρα πολλά κομματάκια (ποια είναι τα μέρη του από έξω, από μέσα, από πάνω, από κάτω, από αριστερά, από δεξιά κ τ λ). Αλλά και κάθε μέρος μπορούμε να το χωρίσουμε με τη σειρά του σε άλλα εκατομμύρια μέρη. Από όλη αυτή την τεράστια ποσότητα μερών επιλέγουμε κάποια πολύ λίγα βασικά μέρη, που θεωρούμε ότι δίνουν σε ικανοποιητικό βαθμό την εικόνα του αντικειμένου, και αυτά μόνον αναφέρουμε στο κείμενό μας.
Έτσι στο παραπάνω κείμενο δεν αναφέρονται όλα τα μέρη (πχ το επάνω εσώρουχο, οι κάλτσες, τα κορδόνια των παπουτσιών και άλλα δευτερεύοντα μέρη ) αλλά μόνον τα κυριότερα, δηλαδή το πουκάμισο, ο τζάκος, το ζωνάρι , τα γρίζα, η πόρπη και οι καρφίτσες στη μέση.
-Κανόνας έκτος (ελευθερία στην έκφραση, στη διατύπωση, στη μορφή του κειμένου): Στην περιγραφή έχουμε μια αρκετά μεγάλη ελευθερία για το πώς θα διατυπώσουμε το κείμενό μας.
Μπορούμε να ξεκινήσουμε λχ:
«Χθες πήγα στο μουσείο και είδα την παραδοσιακή νυφική φορεσιά, τη γνωστή με τ’ όνομα «τ’ Αρβανίτικα» ή «Νύφη των Μεσογείων», που φοριόταν άλλοτε σε όλα τα χωριά των Μεσογείων της Αττικής. Μου έκανε εντύπωση η χάρη της και νομίζω ότι αξίζει να σας την περιγράψω. Το πουκάμισο έχει χρώμα πολύχρωμο . . .»
Ή μπορούμε να γράψουμε στην πρώτη μας κιόλα παράγραφο, το αντικείμενο και όλα τα μέρη του που μετά θα περιγράψουμε, οπότε τη δεύτερη παράγραφο θα την ξεκινήσουμε από το πουκάμισο, την τρίτη από τον τζάκο, κ. ο.. κ. Πχ:
« Θα σας περιγράψω την παραδοσιακή νυφική φορεσιά τη γνωστή με τ’ όνομα Νύφη των Μεσογείων και τα κυριότερα μέρη της, δηλαδή το πουκάμισο, τον τζάκο, το ζωνάρι, τα γρίζα, και το τι έχει στη μέση. Το πουκάμισο έχει χρώμα πολύχρωμο ή χρυσό κέντημα από το γόνατο έως τον ποδόγυρο. Πάνω από το πουκάμισο μπαίνει ο τζάκος, είδος μπούστου με μανίκια, ένα κόκκινο ζωνάρι και τα γρίζα με τα χρυσά. . . .».
Εκεί που δεν έχουμε μεγάλη ελευθερία είναι σε όσα αναφέρουν οι προηγούμενοι κανόνες, πχ ότι στην πρώτη παράγραφο δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε το αντικείμενο που θα περιγράψουμε, ότι τα μέρη του αντικειμένου πρέπει να τα πούμε με κάποια σειρά, κ. τ. λ.
-Κανόνας έβδομος: Όσα έχουμε μάθει από τη γραμματική για τις καταλήξεις των λέξεων και για όσα γενικά τις αφορούν, όσα έχουμε μάθει από το συντακτικό για τις προτάσεις και τις περιόδους και από τα διάφορα σχολικά μας βιβλία για την έκφραση, τα εφαρμόζουμε φυσικά και στην παράγραφο και στο περιγραφικό κείμενο.

ΚΕΙΜΕΝΟ Ι. Παπαντωνίου
Ας δούμε τώρα, πώς έγραψε το κείμενο για τη Νύφη των Μεσογείων η συγγραφέας Ι. Παπαντωνίου, για να το σχολιάσουμε και να πούμε και μερικά άλλα πράγματα.

-Κείμενο της Ι. Παπαντωνίου, Η Νύφη των Μεσογείων
&1 Η φορεσιά της Αττικής, γνωστή με τ’ όνομα «τα’ Αρβανίτικα», συνηθιζόταν άλλοτε σε όλα τα χωριά των Μεσογείων, γι’ αυτό και λέγεται επίσης μεσογείτικη. Η εικονιζόμενη φορεσιά (σ σ: για τεχνικούς λόγους δεν παρατίθεται εδώ η εικόνα της φορεσιάς) είναι νυφική. Φοριόταν στο γάμο και σ’ όλες τις γιορτές έως τη γέννηση του δεύτερου παιδιού
&2 Το πουκάμισο έχει χρώμα πολύχρωμο ή χρυσό κέντημα από το γόνατο έως τον ποδόγυρο. Το πουκάμισο με το χρυσαφί κεντιόταν από τη μαΐστρα με τα χρυσά, κεντήστρα επαγγελματία
&3 Πάνω από το πουκάμισο μπαίνει ο τζάκος, είδος μπούστου με μανίκια, ένα κόκκινο ζωνάρι, και τα γρίζα με τα χρυσά. Τα γρίζα είναι δυο σιγκούνια φορεμένα το ένα πάνω στο άλλο.
&4 Ο στολισμός του κεφαλιού αποτελείται από τα πεσκούλια, δηλαδή χρυσές φούντες πλεγμένες στις κοτσίδες, και το φέσι που σκεπάζεται όλο από τη χρυσή μπόλια.
& 5 Τα κοσμήματα είναι πολλά. Το χρυσό επιμετώπιο κόσμημα και τρία επιστήθια κοσμήματα: το γιορντάνι, δηλαδή δικτυωτό πλέγμα από χρυσές χάντρες που καλύπτει το στήθος, το περιλαίμιο κόσμημα και το κορδόνι, που φοριέται πάνω από το γιορντάνι και αποτελείται από δέκα σειρές αλυσίδες με φλουριά.
&6 Τη φορεσιά τη συμπληρώνουν πόρπη στη μέση και διάφορες καρφίτσες, δώρα όλα του γαμπρού και των συγγενών.
&7 Στην παλαιότερή της μορφή η νυφική αυτή φορεσιά δεν είχε ποδιά. Αργότερα όμως καθιερώθηκε ποδιά λευκή βαμβακερή με κοφτό κέντημα, που έφτανε ως το κέντημα του ποδόγυρου του πουκαμίσου . . .

Σχόλια: Η συγγραφέας δεν στέκεται μόνο στα λίγα βασικά μέρη της φορεσιάς, αλλά θεωρεί ως βασικά μέρη και τον στολισμό του κεφαλιού και τα κοσμήματα και τα αναφέρει στην περιγραφή της. Και πολύ καλά κάνει, γιατί έτσι έχουμε μια πολύ πιο πλήρη εικόνα της φορεσιάς από εκείνη τη φτωχική που αναφέρθηκε στις προηγούμενες σελίδες για λόγους μεθοδολογίας.
Πάντως, ακολουθεί όλους τους κανόνες που είδαμε, πχ αναφέρει με σειρά τα μέρη και τα χαρακτηριστικά τους, δεν κάνει άσκοπες επαναλήψεις, γράφει επεξηγήσεις όπου χρειάζεται για να κατανοήσουμε τις άγνωστες για μας τους πολλούς λέξεις (μας εξηγεί τι θα πει τζάκος, γρίζα, αλλά και τι θα πει μαΐστρα, πεσκούλια και γιορντάνι). Μας δίνει επίσης με συντομία κάποιες χρήσιμες πληροφορίες (πχ ότι η φορεσιά φοριόταν στο γάμο και σε όλες τις γιορτές έως τη γέννηση του δεύτερου παιδιού) από τις οποίες μαθαίνουμε περισσότερα για τα ήθη και έθιμα που επικρατούσαν παλαιότερα στην περιοχή Μεσογείων.
`Έτσι μας βοηθάει και όλους εμάς, να καταλάβουμε ότι μπορούμε σε ένα περιγραφικό κείμενο να κάνουμε μια μικρή, αλλά χρήσιμη και κυρίως πολύ σύντομη παρέκκλιση από την περιγραφή μας, και να πούμε και κάτι άλλο, που έχει όμως σχέση με αυτό που περιγράφουμε.
Ας τονίσουμε όμως, και ένα ακόμα άλλο πράγμα που βρίσκουμε στο περιγραφικό αυτό κείμενο. Η συγγραφέας περιγράφει τη φορεσιά, όχι σε μια, αλλά σε δυο χρονικές περιόδους. Στην περίοδο που η φορεσιά δεν είχε ποδιά και στην περίοδο που είχε ποδιά. Η περιγραφή της επομένως δεν είναι στατική, αλλά πολυστατική.

Β) Η ΠΟΛΥΣΤΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Όταν ένα αντικείμενο, ή κάποια από τα μέρη του, το περιγράφουμε σε δυο ή περισσότερες χρονικές στιγμές ή χρονικές περιόδους, τότε κάνουμε πολυστατική περιγραφή.
Όλοι μας χρησιμοποιούμε και αυτόν τον τρόπο περιγραφής, γι’ αυτό ας τον πλησιάσουμε κάπως καλύτερα για να τον κατανοήσουμε και να δούμε και κάποια άλλα σημεία που τον αφορούν.
Θα μας βοηθήσει σε αυτό ένα μικρό κείμενο της Αγκάθα Κρίστι.

Κείμενο της Α. Κρίστι (σε διασκευή), Ποιο είναι το πρόσωπο της Γουίνη;
&1 Η ηθοποιός Γουίνη εμφανίζεται κάθε μέρα, στο θέατρο που παίζει, τη μια στιγμή ως μαθήτρια με κοτσίδες, γυαλιά στα μάτια και σύρμα στα δόντια.
& 2 Βγαίνει ένα τέταρτο αργότερα σαν μια φανταχτερή κούκλα. . . .(Φοράει στα πόδια) μεταξωτές κάλτσες, ψηλοτάκουνα παπούτσια, ένα γούνινο παλτό . . . ένα μικρό βελούδο που λέγεται καπέλο καθισμένο στις μπούκλες της και (έχει) ένα πρόσωπο – ω, ναι ένα πρόσωπο! . . . Ρουζ στα μάγουλα, κραγιόν, μάσκαρα!
&3 Ποιο είναι στην πραγματικότητα το αληθινό πρόσωπο αυτής της αρτίστας; Ο Θεός μόνον ξέρει!
Σχόλια: Στο παραπάνω κείμενο γίνεται περιγραφή του ίδιου αντικειμένου (του ατόμου Γουίνη) σε δυο διαφορετικές χρονικές στιγμές, τη μια ως μαθήτριας, την άλλη ως φανταχτερής κούκλας.
Τη μια φορά αναφέρονται εκείνα τα μέρη και τα χαρακτηριστικά τους που τη δείχνουν σα μαθήτρια, την άλλη εκείνα τα μέρη και τα χαρακτηριστικά τους που την παρουσιάζουν σαν κούκλα.
Κανόνας: Στην περιγραφή σαν αντικείμενο δεν θεωρείται μόνον ένα άψυχο πράγμα, αλλά και ένα έμψυχο (όπως σκύλος, γάτα κ. τ. λ), ακόμα και ένας άνθρωπος. Έτσι μπορούμε να περιγράψουμε όχι μόνον μια φορεσιά, ή τον ήλιο, ή το σπίτι μας, αλλά και ζωντανά πλάσμα-τα και, φυσικά, και ανθρώπους, πχ τη Γουίνη.
Για όλες γενικά τις περιγραφές αντικειμένων ισχύουν οι κανόνες που ισχύσουν για άψυχα πράγματα (πχ για τη φορεσιά).

Κανόνας: Στην περιγραφή αναφέρεται πάντοτε χρόνος, και αν δεν αναφέρεται ρητά πρέπει να εξυπονοείται από τα συμφραζόμενα, από όσα δηλαδή αφήνουν να εννοηθούν οι άλλες λέξεις, πχ το ρήμα, ή φράσεις ή προτάσεις του κειμένου μας. Στην στατική περιγραφή αναφέρεται μια μόνον χρονική στιγμή ή χρονική περίοδος, ενώ στην πολυστατική δυο ή περισσότερες στιγμές ή χρονικές περίοδοι.
Όσους άλλους κανόνες είδαμε για τη στατική περιγραφή αντικειμένων, ισχύουν και στην πολυστατική.
. / .
Κάτι άλλο που μπορούμε να παρατηρήσουμε από το παραπάνω κείμενο της Α. Κρίστι, είναι ότι, μπορεί να μην αναφέρεται ένα μέρος αλλά μόνον τα χαρακτηριστικά του. Αυτό γίνεται όταν από τα χαρακτηριστικά εύκολα εννοείται ποιο μέρος αφορούν. Έτσι πχ η Α. Κρίστι στην 2& δεν λέει ότι η Γουίνη φοράει στα πόδια της μεταξωτές κάλτσες, αλλά λέει μόνον ότι φοράει μεταξωτές κάλτσες, γιατί εννοείται ότι οι κάλτσες φοριούνται πάντοτε στα πόδια. Στην περιγραφή, όπως είπαμε, υπάρχει μια ελευθερία στη διατύπωση, πάντοτε όμως όταν λείπει κάτι πρέπει να υπονοείται εύκολα, και τότε μόνον μπορεί να παραλειφθεί. Αλλιώς, πρέπει να γραφτεί.

ΑΠΟ ΠΟΙΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ
Για να κατασκευάσουμε μια περιγραφική παράγραφο χρησιμοποιούμε διάφορες προτάσεις, φράσεις και λέξεις. Την κυριότερη την ονομάζουμε θεματική πρόταση ή θεματικό μέρος, την άλλη «χαρακτηριστικά», την τρίτη «επεξηγήσεις» και την τέταρτη «διάφορα». Υπάρχει ακόμα ένα πέμπτο είδος λέξεων, φράσεων ή προτάσεων, τα «συνδετικά», που συνδέουν μια παράγραφο με μια άλλη, για τα οποία θα μιλήσουμε στη συνέχεια.

α) θεματική πρόταση και θεματικό μέρος :
Στην πρώτη παράγραφο γράφουμε το αντικείμενο που θα περιγράψουμε στο κείμενο. Αυτό είναι η θεματική πρόταση ∙ είναι το θέμα με το οποίο θα ασχοληθούμε στο κείμενό μας.
Σε κάθε επόμενη παράγραφο βάζουμε από ένα ή περισσότερα μέρη που θα περιγράψουμε ∙ βάζουμε θεματικά μέρη.
β) Τα χαρακτηριστικά.
Στη φράση ή πρόταση που περιέχει το αντικείμενο βάζουμε επίθετα που το χαρακτηρίζουν, και στις άλλες παραγράφους επίθετα που χαρακτηρίζουν τα μέρη..
γ) Οι επεξηγήσεις.
Πολλές φορές σε μια ή περισσότερες παραγράφους γράφουμε επεξηγήσεις. Οι επεξηγήσεις είναι δυο ειδών: ή μια λέξη που επεξηγεί άλλη προηγούμενη λέξη, ή μια πρόταση που επεξηγεί άλλη προηγούμενη λέξη ή πρόταση.
δ) Τα «διάφορα»
Πολλές φορές βάζουμε κάποιες μικρές αιτιολογήσεις ή κάποια χρήσιμα πληροφοριακά στοιχεία. Όλα αυτά τα ονομάζουμε «διάφορα», είτε είναι σε ξεχωριστές προτάσεις, είτε είναι σαν φράσεις ανάμεσα στις προτάσεις της παραγράφου. Τα ονομάζουμε «διάφορα» γιατί υποθετικά μπορούν να λείψουν και η παράγραφός μας να εξακολουθήσει να είναι περιγραφική.

Ας δούμε τις τρεις πρώτες παραγράφους της Νύφης των Μεσογείων, για να δούμε αν η κάθε μια είναι μια μόνον παράγραφος ή κάποια αποτελείται από δυο ή περισσότερες, να δούμε τις θεματικές τους προτάσεις, τα χαρακτηριστικά, τις επεξηγήσεις, τα διάφορα, αν υπάρχουν. (Ενώ για τα συνδετικά που τις συνδέουν θα μιλήσουμε στο αμέσως επόμενο κεφάλαιο).
Θεματικές προτάσεις χαρ/κά επεξηγήσεις και «διάφορα»
&1.α) Η φορεσιά τ’ Αρβανίτικα //συνηθιζόταν άλλοτε σ’ όλα τα χωριά των Μεσογείων γι’ αυτό λέγεται και μεσογείτικη
β) Η φορεσιά είναι νυφική// φοριόταν στο γάμο έως τη γέννηση του δεύτερου παιδιού.
&2. Το πουκάμισο έχει χρώμα πολύχρωμο ή χρυσό κέντημα //από γόνατο έως τον ποδόγυρο. Κεντιόταν από τη μαΐστρα, κεντήστρα επαγγελματία.
&3 Πάνω από το πουκάμισο μπαίνει ο τζάκος //είδος μπούστου με μανίκια// ένα ζωνάρι κόκκινο ,
και τα γρίζα με τα χρυσά. //Τα γρίζα είναι δυο σιγκούνια κτλ.

Τώρα μπορούμε να συμπληρώσουμε τα όσα είπαμε για τη θεματική πρόταση και το θεματικό μέρος.
-Η θεματική πρόταση στην &1α αποτελείται όχι μόνο από το αντικείμενο αλλά και από το ρήμα

-Θεματικό μέρος στη &2 αποτελεί το μέρος (πουκάμισο) μαζί με το ρήμα (έχει), ενώ στην &3 θεματικά μέρη αποτελούν τα μέρη μαζί με το ρήμα

-Διακρίνουμε εύκολα σε κάθε παράγραφο ποιες λέξεις ή φράσεις ή προτάσεις είναι τα χαρακτηριστικά, ποια τα «διάφορα» και ποιες οι επεξηγήσεις. (Στην &1 χαρακτηριστικό είναι το νυφική, ενώ τα συνηθιζόταν  κλπ . . φοριόταν . . . κλπ  είναι διάφορα που υποθετικά μπορούν να λείψουν. Στη &2 χαρακτηριστικό είναι το επίθετο πολύχρωμο ή χρυσό κέντημα, διάφορα τα από το κεντιόταν έως . .επαγγελματία. Στην &3 υπάρχουν επεξηγήσεις).
                (ΣΗΜΕΙΩΣΗ 26/4/13: Διέγραψα ορισμένα και τόνισα με κόκκινους χαρακτήρες τα χαρακτηριστικά και τα "διάφορα", ώστε η ανάλυση που παραθέτω να είναι πιο σωστή και ακριβής). 
Όπως παρατηρούμε, τέλος, η πρώτη παράγραφος αποτελείται από δυο υπο-παραγράφους. Στην &3 αναφέρονται κατά παράθεση τρία μέρη της φορεσιάς, ή αν θέλουμε να λεπτολογήσουμε πρέπει να πούμε ότι αυτή αποτελείται ουσιαστικά από τρεις παραγράφους.

ΤΑ ΣΥΝΔΕΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Ένα πέμπτο είδος λέξεων, φράσεων ή προτάσεων που γράφουμε σε μια περιγραφική παράγραφο είναι, όπως είπαμε, τα συνδετικά.
Τις λέξεις, φράσεις και προτάσεις που συνδέουν δυο παραγράφους μεταξύ τους τις ονομάζουμε ή απλώς συνδετικά, ή διαρθρωτικά στοιχεία, ή στοιχεία συνοχής δυο παραγράφων.
Οι τρόποι που συνδέουμε γενικά δυο παραγράφους μεταξύ τους είναι αρκετοί, όπως λόγου χάρη η σκόπιμη επανάληψη μιας λέξης, φράσης ή και πρότασης ολόκληρης, ή η σκόπιμη παράλειψή της. Εδώ θα τονίσουμε ιδιαίτερα τους τρόπους που συνδέουν τις περιγραφικές παραγράφους μεταξύ τους.
Α) Στην στατική περιγραφή εκτός από την σκόπιμη επανάληψη ή σκόπιμη παράλειψη μιας λέξης, συνδέουμε τις παραγράφους μεταξύ τους με τοπικά επιρρήματα ή με τοπικούς προσδιορισμούς.
Έτσι στο κείμενο για τη Νύφη των Μεσογείων, μετά τα γενικά στοιχεία για τη φορεσιά, αναφέρεται το πουκάμισο που μπαίνει στο επάνω μέρος του σώματος της νύφης, μετά το τι μπαίνει πάνω από το πουκάμισο, ύστερα το τι μπαίνει στο κεφάλι, μετά στη μέση και τέλος τι μπαίνει στα διάφορα μέρη του σώματος, ή με άλλα λόγια στα διάφορα σημεία της φορεσιάς.
-{Μπορεί βέβαια από μια παράγραφο να λείπει σκόπιμα ο τοπικός προσδιορισμός όταν εύκολα εννοείται, όπως στην &2 (το πουκάμισο, εννοείται που μπαίνει πάνω στον κορμό του σώματος της νύφης)}.

Β)Τα συνδετικά στην πολυστατική περιγραφή
Στην πολυστατική περιγραφή έχουμε ουσιαστικά δυο ενότητες παραγράφων. Μια ενότητα είναι αυτή όπου αναφέρεται πώς είναι το αντικείμενο και τα μέρη του σε μια στιγμή και άλλη ενότητα είναι εκείνη όπου αναφέρεται πώς είναι το αντικείμενο και τα μέρη του σε μια άλλη στιγμή.
Η μια ενότητα συνδέεται με την άλλη κυρίως χρονικά (το αντικείμενο την πρώτη στιγμή ήταν έτσι και τη δεύτερη στιγμή έτσι). Μέσα σε κάθε ενότητα όμως οι παράγραφοι συνδέονται κυρίως τοπικά, με τοπικά δηλαδή επιρρήματα.
Έτσι στο κείμενο για τη Γουίνη έχουμε δυο ενότητες, έστω αν η πρώτη αποτελείται από μια και μόνο παράγραφο. Η μια ενότητα συνδέεται με την άλλη χρονικά. Μέσα όμως σε κάθε παράγραφο τα μέρη αναφέρονται με τοπικούς προσδιορισμούς.
Βέβαια, πολλές φορές οι τοπικοί προσδιορισμοί παραλείπονται ή ακόμα και οι χρονικοί, όταν εύκολα εννοούνται.
(Σημείωση: για το πώς συνδέονται μεταξύ τους οι παράγραφοι όταν περιγράφουμε διαδικασίες, θα μιλήσουμε αργότερα, αφού δούμε κείμενα με περιγραφή διαδικασιών).

Η ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ
Την τελευταία παράγραφο ενός περιγραφικού κειμένου την ονομάζουμε κατακλείδα. Οι παράγραφοι περιγραφής δεν έχουν κατακλείδα. Κατακλείδα έχει το περιγραφικό κείμενο, και αυτή είναι η τελευταία του παράγραφος.
Με την τελευταία παράγραφο κλείνουμε ένα περιγραφικό κείμενο.

Γ) Περιγραφή δυο αντικειμένων (ατόμου και του χαρακτήρα του)
-Κανόνας: Για να περιγράψουμε δυο αντικείμενα στο ίδιο κείμενο πρέπει αυτά να σχετίζονται μεταξύ τους.
Οι περιπτώσεις να περιγράψουμε στο ίδιο κείμενο δυο αντικείμενα είναι αρκετές.
Μια περίπτωση είναι να περιγράψουμε ταυτόχρονα δυο υλικά αντικείμενα που να έχουν κάποια σχέση μεταξύ τους, όπως το αυτοκίνητο και τη μηχανή του.
Άλλη περίπτωση είναι, όπως θα δούμε λίγο αργότερα, να περιγράψουμε ένα υλικό αντικείμενο και μια διαδικασία που έχει σχέση με αυτό το αντικείμενο.
Τρίτη περίπτωση είναι να περιγράψουμε το χαρακτήρα ενός ατόμου, οπότε συνήθως περιγράφουμε και το σώμα του ατόμου (το πρόσωπό του, τον τρόπο που στέκεται, ή που κοιτάζει τους άλλους κ. τ. λ). Ορισμένες από τις παραγράφους που κατασκευάζουμε (που συντάσσουμε) τότε, θα αφορούν το ένα αντικείμενο, άλλες το άλλο αντικείμενο και μερικές και τα δυο αντικείμενα, οπότε αυτές θα είναι και οι πιο σύνθετες.
Ας δούμε ένα τέτοιο κείμενο και πώς το συνέταξε ο συγγραφέας του.

Κείμενο Τίμου Μαλάνου, Περιγραφή του Καβάφη
&1 Σε προσεκτικότερο κοίταγμα, μοιάζει με βυζαντινή μορφή.
&2 Είναι μελαχρινός, με μια γυαλάδα στο πεσμένο του δέρμα και με πυκνά μαύρα μαλλιά, εξαιρετικώς μαύρα για την ηλικία του.
&3 Τα γυαλιά που φορά σε μια μύτη γρυπή του προφυλάγουν ένα βλέμμα αδικαιολόγητα φοβισμένο, αλλά και χαρακτηριστικά χαμηλωμένο, ένα βλέμμα που αποφεύγει αινιγματικά τις ματιές των άλλων, ενώ ταυτόχρονα κοιτάζει με περιέργεια τους γύρω του.
&4 Τα μάτια του είναι μεγάλα και τα φρύδια του πυκνά και μαύρα. Στα μάτια του βρίσκεται ολόκληρος. Μέσα από αυτά μαντεύει κανείς όλο τον άνθρωπο, ό το βίο, την πείρα του όλη. Αποφεύγουν ν’ αντικρίσουν τον απέναντί τους. Κι όμως με τα λαθραία τους κοιτάγματα, μ’ εκείνες τις μισοματιές, ζυγίζουν, υπολογίζουν και εννοούν.
&5 Το σώμα του, μέτριου αναστήματος, ξερακιανό και κάποτε σαν κουρασμένο [ . . . ]

Σχόλια: Στο παραπάνω κείμενο (από το οποίο έχουν παραληφθεί οι τρεις τελευταίες παράγραφοί του), έχουμε την περιγραφή δυο αντικειμένων. Η περιγραφή του ενός αντικειμένου (του σώματος του Καβάφη) γίνεται με τα γνωστά μας χαρακτηριστικά. Του δεύτερου αντικειμένου (του χαρακτήρα του Καβάφη) η περιγραφή γίνεται με χαρακτηριστικά βυθοσκόπησης ( πχ βλέμμα φοβισμένο . . . αποφεύγει αινιγματικά τις ματιές των άλλων . . .μέσα από τα μάτια του μαντεύει κανείς όλο τον άνθρωπο, ζυγίζουν, υπολογίζουν, εννοούν).

-Χαρακτηριστικά βυθοσκόπησης στην ψυχή του άλλου, χρησιμοποιούμε όλοι μας όταν μιλάμε για τον χαρακτήρα του άλλου. Και χρησιμοποιούμε τότε κατάλληλες λέξεις, φράσεις και προτάσεις. Παρατηρείστε πχ. τη λέξη «μαντεύει» που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην &4, λέξη που δείχνει καθαρά ότι προσπαθεί να κάνει βυθοσκόπηση στην ψυχή του Καβάφη και να μας πει τι διέκρινε στο βάθος της, όταν συνομίλησε μαζί του.

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Τα χαρακτηριστικά στην περιγραφή είναι δυο ειδών, τα γνωστά μας χαρακτηριστικά και τα χαρακτηριστικά βυθοσκόπησης στον χαρακτήρα του άλλου.
█ Α) Τα γνωστά μας χαρακτηριστικά έχουν σχέση
- με τις τρεις διαστάσεις (ψηλό, κοντό, πλατύ, στενό, ογκώδες, μικροσκοπικό) όπου υπάγονται και όσα έχουν σχέση με την απόσταση, με το ύψος και βάθος, με το μέσα και έξω (κοντινό, μακρινό, επιφανειακό, βαθύ, εσωτερικό, εξωτερικό), κλπ, κλπ,
- με τη γεύση, την όσφρηση, την αφή, την ακοή, την όραση (πικρό- γλυκό, αρωματισμένο- βρωμερό, έντονο- άτονο, λαμπερό- σκοτεινό ή κόκκινο-κίτρινο),
- με τα συναισθήματα (χαρωπό- λυπητερό),
- με την αισθητική και το ωραίο (ωραίο- άσχημο),
- με το δίκαιο (δίκαιο- άδικο), με την ηθική (ηθικό- ανήθικο), με τη θρησκεία (θρησκευόμενος- άπιστος)
- με την ιστορία (βυζαντινός, αρχαίος, νεωτεριστής), με τον πολιτισμό γενικά (πολιτισμένος- α-πολίτιστος) κτλ, κτλ, κτλ.
Για τα γνωστά μας χαρακτηριστικά υπάρχουν χιλιάδες επίθετα, και αν δεν υπάρχουν για κάποια ελάχιστες περιπτώσεις, χρησιμοποιούμε μια κατάλληλη φράση, ή πρόταση.
█ Β) Για τα χαρακτηριστικά βυθοσκόπησης υπάρχουν επίθετα, όχι όμως πολλά. Όταν δεν υπάρχουν, τα αποδίδουμε με φράσεις, περιφράσεις ή προτάσεις, μέσα στις οποίες γράφουμε τα γνωστά μας χαρακτηριστικά:
Πχ στο κείμενο για τον Καβάφη: . . μοιάζει με βυζαντινή μορφή , . . ένα βλέμμα αδικαιολόγητα φοβισμένο. . . που αποφεύγει αινιγματικά τις ματιές των άλλων . . . μέσα από αυτά (από τα μάτια του) μαντεύει κανείς όλο τον άνθρωπο . . .

Δ) Περιγραφή εξωτερικής διαδικασίας
Μια διαδικασία είναι και αυτή ένα αντικείμενο, νοητικό βέβαια και όχι υλικό Περιγράφουμε λοιπόν μια διαδικασία όπως και ένα άλλο αντικείμενο, με κάποιες βέβαια διαφορές.
Ενώ σε ένα υλικό αντικείμενο μέρη είναι τα διάφορα υλικά κομμάτια που το αποτελούν, στην διαδικασία μέρη είναι οι διάφορες φάσεις από τις οποίες αποτελείται (τα διάφορα στάδιά της).
Η διαφορά λοιπόν είναι ότι σε ένα υλικό αντικείμενο περιγράφουμε τα υλικά του μέρη, ενώ στη διαδικασία αναφέρουμε κάθε μια από κυριότερες φάσεις της μέχρι την τελευταία.
Οι διαδικασίες είναι είτε εξωτερικές, και τέτοιες είναι όσες πέφτουν στην αντίληψη του καθενός μας, είτε εσωτερικές. Εσωτερικές είναι όσες πέφτουν στην αντίληψη μόνον αυτού που τις νιώθει (πχ ένας άρρωστος τη διαδικασία της αρρώστιας του), ή μόνον στην αντίληψη ενός ειδικού επιστήμονα, πχ. ενός γιατρού.
Σε εσωτερικές και εξωτερικές χωρίζονται με τον ίδιο τρόπο και οι φάσεις μιας διαδικασίας.

Ας δούμε ένα κείμενο που αναφέρει μια εξωτερική διαδικασία (μια διαδικασία που μπορεί να γίνει αντιληπτή από τον καθένα), για να δούμε πώς το συντάσσουμε, και αργότερα στη σελίδα . . . . θα δούμε και κείμενο με εσωτερικές διαδικασίες:

Κείμενο σε διασκευή από βιβλίο του Δημοτικού: Η παράξενη συναυλία
&1. Η διαδικασία που παίζεται το παιδικό παιχνίδι παράξενη συναυλία, είναι η εξής.
&2. Τα παιδιά συγκεντρώνονται σε ένα κατάλληλο χώρο και χρησιμοποιούν για όργανα τα χέρια τους και τη φωνή τους.
(= δύο φάσεις, τα παιδιά μαζεύονται και χρησιμοποιούν για όργανα τα χέρια τους)
&3. Ένα παιδί κάνει τα δάχτυλά του σαν να παίζει πιάνο. Αυτός είναι ο πιανίστας. Άλλο κάνει το ένα του χέρι βιολί και το άλλο δοξάρι. Αυτός είναι ο βιολιτζής. Άλλο βάζει τα χέρια του μπροστά στο στόμα. Αυτό παίζει κλαρίνο. Άλλο παίζει κιθάρα. Ένα προσποιείται ότι βαράει ταμπούρλο. Και τα άλλα ό,τι όργανο αρέσει στο καθένα. (= πολλές και διάφορες ταυτόχρονες φάσεις)
&4 Ένα πάντως διευθύνει. Αυτό είναι ο μαέστρος. Ο μαέστρος κουνάει τα χέρια του σαν φτερούγες και η ορχήστρα πάει μαζί του. (= και άλλη μια φάση )
&5. Ξαφνικά ο μαέστρος σταματά και κάνει πως παίζει ένα όργανο της ορχήστρας. Το παιδί που το παίζει πρέπει να σταματήσει αμέσως. Αλλιώς χάνει. Και τότε είναι υποχρεωμένο να κάνει τη φωνή κάποιου ζώου, πχ του αρνιού, του αλόγου, της γάτας, κ. τ. λ. (=και άλλες φάσεις μέχρι την τελευταία)
&6. Η παράξενη συναυλία είναι ένα διασκεδαστικό παιχνίδι.

Ε) Περιγραφή αντικειμένου και διαδικασίας/ διαδικασιών
Ας δούμε ένα κείμενο που περιγράφει ένα χωριό και κάποιες διαδικασίες που συμβαίνουν σ’ αυτό το χωριό από τους κατοίκους του.

Κείμενο από βιβλίο του Δημοτικού, Η Λυγαριά
&1 Η Λυγαριά είναι ένα χωριό κοντά στο ποτάμι. Το λένε έτσι από τις πολλές λυγαριές που φυτρώνουν εκεί. Άλλο ένα δέντρο που βλέπεις παντού είναι οι μουριές. Γύρω στο χωριό είναι περιβόλια και πιο πέρα χωράφια με σιτάρια και καλαμπόκια.
&2 Στην πλατεία του χωριού είναι τρία μεγάλα πλατάνια και μια δροσερή βρύση.
&3 Εκεί τα βράδια μαζεύονται οι χωριανοί, κάθονται στα τραπεζάκια και κουβεντιάζουν. (= 1η διαδικασία).
&4 Είναι η καλύτερη ώρα για τα παιδιά του χωριού, αγόρια και κορίτσια. Μαζεύονται παρέες παρέες και παίζουν τα πιο ζωηρά τους παιχνίδια. (=2η διαδικασία)
&5 Ύστερα νυχτώνει για καλά και όλοι πάνε για ύπνο. Μόνο η βρύση ακούγεται στη μεγάλη πλατεία. Που και που κάποιος μισοκοιμισμένος σκύλος τεντώνει τ’ αυτιά του και γαβγίζει. (= άλλες διαδικασίες)
&6 Η Λυγαριά κοιμάται κάτω από τα’ αστέρια που τρεμοσβήνουν. (= τελευταία διαδικασία.)

Σχόλια: Στην αρχή του κειμένου αυτού ο συγγραφέας του μας λέει ποιο χωριό θα περιγράψει. Αμέσως μετά, πού βρίσκεται το χωριό (κοντά στο ποτάμι), γιατί το λένε Λυγαριά, και στη συνέχεια μας περιγράφει τον γύρω από το χωριό χώρο. Ύστερα αναφέρει ένα από τα βασικά μέρη του χωριού (την πλατεία) και μέρη από την πλατεία με τα χαρακτηριστικά τους (τρία μεγάλα πλατάνια, μια δροσερή βρύση).
Ακολούθως, αναφέρει διάφορες διαδικασίες που παρατηρεί να συμβαίνουν σ’ αυτό το χωριό (στην πλατεία κάθε βράδυ και σ’ όλο το χωριό όταν νυχτώνει).
Και κλείνει το κείμενό του με την τελευταία και λογοτεχνική πρόταση « η Λυγαριά κοιμάται κάτω από τα’ αστέρια που τρεμοσβήνουν».

-Κανόνας: Η περιγραφή είναι ένα κείμενο όπου μπορούμε και πρέπει να βάλουμε κάποιες λογοτεχνικές φράσεις ή προτάσεις.
Αυτή τη δυνατότητα δεν την έχουμε, ή σωστότερα δεν την έχουμε στον ίδιο βαθμό, στο αποδεικτικό κείμενο με το οποίο θα ασχοληθούμε σε επόμενη ενότητα.

Η μονή και η πολλαπλή παράγραφος στην περιγραφή
Η παράγραφος στην περιγραφή είναι συνήθως μικρή έως πολύ μικρή. Περιέχει ένα ή περισσότερα μέρη από ένα αντικείμενο, και τα χαρακτηριστικά τους. Επειδή οι παράγραφοι είναι μικρές, συνήθως γράφουμε πολλές παραγράφους μαζί σαν να είναι μια. Στην ουσία όμως τότε έχουμε μια πολλαπλή παράγραφο, μια παράγραφο δηλαδή που αποτελείται από πολλές παραγράφους και όχι μόνο από μια.
Αν θελήσουμε να ξεχωρίσουμε τις παραγράφους στο κείμενο για τη Λυγαριά, τότε θα παρατηρήσουμε ότι η πρώτη πχ παράγραφος διαχωρίζεται σε τέσσερις μονές, είναι δηλαδή πολλαπλή.
&1 Η Λυγαριά είναι ένα χωριό κοντά στο ποτάμι. Το λένε έτσι από τις πολλές λυγαριές που φυτρώνουν εκεί.
&2 Άλλο ένα δέντρο που βλέπεις παντού είναι οι μουριές.
&3 Γύρω στο χωριό είναι περιβόλια
&4 και πιο πέρα (είναι) χωράφια με σιτάρια και καλαμπόκια.

Η αιτιολόγηση στην περιγραφή
Από τις προτάσεις στην παραπάνω &1 η δεύτερη πρόταση δεν περιγράφει κάτι, αλλά αιτιολογεί γιατί λένε το χωριό αυτό Λυγαριά.
‘Ώστε, όταν κατασκευάζουμε εμείς ένα περιγραφικό κείμενο μπορούμε, αν υπάρχει λόγος, να αιτιολογήσουμε κάτι που χρειάζεται αιτιολόγηση. Μόνον που η αιτιολόγησή μας πρέπει να είναι σύντομη και να επιστρέψουμε αμέσως στην περιγραφή.

Τα συνδετικά στην περιγραφή διαδικασιών
Στην περιγραφή μιας διαδικασίας συνδετικός κρίκος μεταξύ των παραγράφων είναι, κυρίως, η χρονική σειρά με την οποία συμβαίνουν οι διάφορες φάσεις της.
Μπορούμε όμως, αν χρειάζεται να γίνουμε πιο κατανοητοί στον αναγνώστη του κειμένου μας, να βάλουμε και τοπικά και χρονικά επιρρήματα, που θα δείχνουν σε ποιο τοπικό σημείο και σε ποιο χρονικό σημείο συμβαίνει η μια φάση, και σε ποιο και πότε η επόμενη φάση.

ΣΤ) Η αυστηρή και η μη αυστηρή περιγραφή (ή η αντικειμενική και η υποκειμενική περιγραφή)
Την περιγραφή μπορούμε να την κάνουμε είτε με αυστηρό τρόπο, είτε με μη αυστηρό.
Αυστηρή ή αντικειμενική περιγραφή κάνουμε όταν όσα γράφουμε ( πχ τα μέρη, τα χαρακτηριστικά και διάφορα πληροφοριακά στοιχεία) ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.
Το κείμενο της συγγραφέας Ι. Παπαντωνίου για τη φορεσιά Νύφη των Μεσογείων είναι με αυστηρή περιγραφή. Τα χαρακτηριστικά, όπως και οι δηλώσεις που αναφέρει, ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα (πχ: το πουκάμισο με πολύχρωμο ή χρυσό κέντημα, το πουκάμισο κεντιόταν από τη μαΐστρα με τα χρυσά, κ. τ. λ).
Το ίδιο συμβαίνει και με το κείμενο για τη Λυγαριά, άσχετα αν μας περιγράφει ένα φανταστικό χωριό. Στην ουσία ο συγγραφέας του κειμένου για τη Λυγαριά αναφέρει πραγματικά στοιχεία που βρίσκουμε σε πολλά χωριά της πατρίδας μας.
Μη αυστηρή ή υποκειμενική περιγραφή κάνουμε όταν αυτά ή ένα από αυτά που γράφουμε δεν θα τα βρει ποτέ κανείς στην πραγματικότητα ή όταν διατυπώσουμε στο γραπτό μας κάποιες αισθητικές και συναισθηματικές κρίσεις.
Στοιχεία ,επομένως, της μη αυστηρής περιγραφής είναι ή α) η εξωπραγματική φαντασία, ή β) ο υποκειμενισμός του συγγραφέα ,οι αισθητικές και συναισθηματικές δηλαδή κρίσεις του, ή γ) και τα δυο μαζί.
Είτε κάνουμε αυστηρή είτε μη αυστηρή περιγραφή, σκεφτόμαστε πάντα τον αναγνώστη που θα διαβάσει το κείμενό μας και ενεργούμε με μέτρο.

Ας δούμε ένα κείμενο με μη αυστηρή περιγραφή, γραμμένο από το συντάκτη του με εξωπραγματική φαντασία και λογοτεχνική διάθεση, κείμενο που προκαλεί ευχαρίστηση:

Κείμενο από διαφημιστικό φυλλάδιο του Ε. Ο. Τ: Πυργί, το ζωγραφιστό χωριό (της Χίου)
&1 Εδώ τα χρώματα φιλάνε τα σπίτια. Φιλιά παράξενα σε κύκλους, σε ρόμβους, σε καμπύλες. Φιλιά που καθρεφτίζουν τον ήλιο καταμεσήμερο.
Πυργί, το ζωγραφιστό χωριό, όπου άντρες, γυναίκες, ζώα, πουλιά, μοιάζουν με πινελιές από αόρατο χέρι.
&2 Σπίτια διώροφα, ή τριώροφα στεγασμένα με θόλους.
Καμάρες που σκιάζουν στενά δρομάκια.
Σπίτια μεσαιωνικά με τοξωτά ανοίγματα.
Μπαλκόνια όπου ξεραίνονται ντοματούλες, κατακόκκινες, καστανόχρωμα κρεμμύδια. Παράδεισος ευωδιάς και χρωμάτων.
&3 [. . .] Μια στενή καμαροσκέπαστη στοά με φέρνει στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων. Η ροή από το Βυζάντιο, γραφική ή αλλόκοτη, έφτανε μέσα μου εσπερινός . . .

Σχολιασμοί και παρατηρήσεις:
α) Η πρώτη παράγραφος κατατάσσει αμέσως το κείμενο στην μη αυστηρή ή υποκειμενική περιγραφή. Γιατί αν όλα τα άλλα μπορεί να τα βρει ο αναγνώστης του σε κάποια χωριά, εκείνο που δεν θα βρει ποτέ είναι «τα χρώματα να φιλάνε τα σπίτια».
Υπάρχουν όμως και άλλα στοιχεία, για να θεωρήσει ο αναγνώστης ότι έχει μπροστά του μια μη αυστηρή περιγραφή. Λέει ο συντάκτης την αισθητική του άποψη για το χωριό αυτό (παράδεισος ευωδιάς και χρωμάτων) και δεν αποφεύγει να εκφράσει το συναίσθημα που τον διακατέχει (η ροή από το Βυζάντιο έφθανε μέσα μου εσπερινός).
Την μη αυστηρή περιγραφή τη βρίσκουμε σε πολλά λογοτεχνικά έργα, σε μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας, σε διαφημιστικά φυλλάδια, κτλ, κτλ.
Μπορεί, φυσικά, να τη χρησιμοποιήσει κι ένας μαθητής, με μέτρο όμως και με πρόθεση το κείμενό του να προκαλέσει ευχαρίστηση σ’ αυτόν που θα το διαβάσει, έστω και εάν αυτός θα είναι ο καθηγητής του.
β) Όσα είπαμε για την αυστηρή περιγραφή, ισχύουν και για την μη αυστηρή. Βρίσκουμε δηλαδή κι εδώ θεματικές προτάσεις, θεματικά μέρη, επεξηγήσεις, «διάφορα» (πχ η πληροφορία: παράδεισος ευωδιάς και χρωμάτων) και συνδετικά.
γ) Ένα άλλο που αξίζει να σχολιάσουμε είναι ότι στο κείμενο βρίσκουμε κάποιες επεξηγήσεις άλλης μορφής. Επεξηγήσεις που διευκρινίζουν όχι μια προηγούμενη άγνωστη λέξη, αλλά ένα προηγούμενο νόημα. Γράφει ο συντάκτης του κειμένου : «Εδώ τα χρώματα φιλάνε τα σπίτια. Φιλιά παράξενα σε κύκλους, σε ρόμβους, σε καμπύλες». Με τη δεύτερη πρόταση ο συντάκτης προσπαθεί να μας δώσει να καταλάβουμε τι εννοεί με την πρώτη.

Κατασκευή/ σύνταξη μη αυστηρής περιγραφής
Όπως είπαμε και αλλού, στην περιγραφή έχουμε μια αρκετά μεγάλη ελευθερία στο πώς θα διατυπώσουμε το κείμενό μας. Έτσι μπορούμε ένα αντικείμενο να το περιγράψουμε με αυστηρό τρόπο, αλλά αν μας επιτρέπει το θέμα, μπορούμε να το συντάξουμε με μη αυστηρή περιγραφή, χρησιμοποιώντας, με μέτρο όμως, κάποια αισθητικά επίθετα από τις χιλιάδες που έχει η γλώσσα μας, πχ θαυμάσιος, γλυκούλης, υπέροχος, περίτεχνος κτλ, κτλ. Μπορούμε, με μέτρο πάλι, να βάλουμε μέσα στο κείμενό μας λέξεις ή φράσεις συναισθηματικής μορφής ( πχ: με συγκλονίζουν, μένω εκστατικός).
Σημειώσεις:
1) Η συγγραφέας Ι. Παπαντωνίου που έγραψε το κείμενο για τη Νύφη των Μεσογείων, το έγραψε με αυστηρή περιγραφή, γιατί έβαλε δίπλα του μια έγχρωμη εικόνα της φορεσιάς. Μέσα από την εικόνα μάς άφησε να «δούμε και να αισθανθούμε» μόνοι μας όλα τα υπόλοιπα. Είναι αυτό που λέμε: μια εικόνα αντικαθιστά χίλιες λέξεις.
2) Υπάρχουν αντικείμενα που μπορούμε να τα περιγράψουμε είτε με αυστηρή είτε με μη αυστηρή περιγραφή. Υπάρχουν όμως και αντικείμενα , όπως η διαδικασία μιας αρρώστιας, που τα περιγράφουμε μόνο με αυστηρή περιγραφή. Εξάλλου αν θα κάνουμε αυτή ή εκείνη την περιγραφή, εξαρτάται και σε ποιον την απευθύνουμε. Έτσι λόγου χάρη, αν κάνουμε μια περιγραφή σε ένα δικαστήριο, θα κάνουμε αυστηρή περιγραφή.

Ζ) Η καταγραφή και η απογραφή
Η καταγραφή είναι μια τελείως αυστηρή περιγραφή. Δεν γράφουμε σχεδόν κανένα επίθετο.
Καταγραφή κάνουμε όταν, για παράδειγμα, συντάσσουμε τη φορολογική μας δήλωση. Σε ένα έντυπο που μας στέλνει η εφορία, γράφουμε αυτά που μας ζητάει να γράψουμε.
-Είστε άνω των 65 ετών; Απαντούμε ναι ή όχι.
-Δηλώστε εάν έχετε παιδιά που εξαρτώνται οικονομικά από εσάς, το όνομά τους, την ηλικία τους, αν είναι μαθητές ή φοιτητές: Απαντούμε, δηλώνοντας αυτά που μας ζητούν.
- Γράψτε το εισόδημά σας από τα ημερομίσθια αν είστε εργάτης, από τον μισθό σας αν είστε υπάλληλος, ή τη σύνταξή σας αν είστε συνταξιούχος, ή από τις αμοιβές που παίρνετε ως ελεύθερος επαγγελματίας, ή που αποκτήσατε ως αγρότης, ή από την επιχείρησή σας, ή από . . .: Δηλώνουμε το εισόδημα μας.
-Εάν έχετε αυτοκίνητο γράψτε τον αριθμό του, την ιπποδύναμή του, πότε το αποκτήσατε: Δηλώνουμε τα στοιχεία του αυτοκινήτου ή των αυτοκινήτων μας.

Σχόλια :Κάπως έτσι είναι η φορολογική δήλωση, που όπως βλέπετε είναι μια καταγραφή.
Παρόμοια είναι και η απογραφή.
Απογραφή κάνει το Κράτος κάθε 10 χρόνια, οπότε δηλώνουμε σε ένα έντυπο που μας δίνει, αυτά που ζητάει να του δηλώσουμε.
Απογραφή κάνουν και ορισμένες μεγάλες επιχειρήσεις στο τέλος του χρόνου, και γράφουν σε ένα βιβλίο όλα τα περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται στα χέρια τους στο τέλος του χρόνου, από καρφίτσες που λέει ο λόγος, μέχρι εμπορεύματα, μηχανήματα, αυτοκίνητα, καταθέσεις, ομόλογα, ακίνητα.

ΛΟΙΠΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΘΑΥΤΟ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Με το προηγούμενο κεφάλαιο ολοκληρώσαμε ό,τι αφορά το πώς συντάσσουμε μια περιγραφική παράγραφο της καθαυτό περιγραφής. Τώρα μπορούμε να πούμε κάποιες διευκρινίσεις και κάποια γενικότερα ζητήματα που αφορούν την περιγραφική παράγραφο και το περιγραφικό κείμενο.

Περιγραφή λειτουργίας
Την περιγραφή μιας λειτουργίας (πχ πώς λειτουργεί μια μηχανή) την κάνουμε όπως μιας διαδικασίας. Τα μέρη μιας λειτουργίας είναι οι επιμέρους λειτουργίες, οι διάφορες δηλαδή φάσεις της λειτουργίας αυτής.
Πολλές φορές μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη λέξη λειτουργία ή διαδικασία με την ίδια περίπου σημασία: Πχ πώς λειτουργεί μια φωτογραφική μηχανή ή ποια είναι η διαδικασία με την οποία φωτογραφίζουμε με μια φωτογραφική μηχανή;
Άλλες όμως φορές άλλη σημασία έχει η μια και άλλη σημασία η άλλη. Πχ δεν μπορούμε να πούμε «πώς λειτουργεί ο χορός τσάμικος;», γιατί ο συνομιλητής μας θα νομίσει ότι θέλουμε να μας περιγράψει το τι νιώθει κανείς μέσα του όταν χορεύει τσάμικο. Ενώ αν τον ρωτήσουμε πώς χορεύεται ο τσάμικος (δηλαδή ποια είναι η διαδικασία), τότε καταλαβαίνει ότι θέλουμε να μας περιγράψει τη διαδικασία που χορεύεται.
Είτε, πάντως, μιλάμε για λειτουργία είτε για διαδικασία, ισχύουν αυτό που αναφέραμε για τις διαδικασίες.

Η επανάληψη λέξεων και φράσεων
Στην περιγραφή θα μπορούσαμε στις διάφορες παραγράφους της, να γράφουμε κάθε λίγο και λιγάκι τη λέξη «κάθε» ή τη φράση «κάθε φορά». Πχ:
- (η Νύφη των Μεσογείων): Κάθε πουκάμισο έχει χρώμα πολύχρωμο ή χρυσό κέντημα . . Πάνω από το πουκάμισο μπαίνει κάθε φορά ο τζάκος, ένα κόκκινο ζωνάρι και τα γρίζα με τα χρυσά.
-(για το Πυργί): Εδώ κάθε φορά τα χρώματα φιλάνε τα σπίτια.
-( Η Λυγαριά): Άλλο ένα δέντρο που βλέπεις κάθε φορά παντού είναι οι μουριές
- (Η παράξενη συναυλία): Η διαδικασία που παίζεται κάθε φορά το παιδικό παιχνίδι παράξενη συναυλία, είναι η εξής. Τα παιδιά συγκεντρώνονται κάθε φορά σε . . .

Με τα διάφορα μαθήματα για το λόγο από το Δημοτικό ακόμα, μαθαίνουμε να μην επαναλαμβάνουμε άσκοπα λέξεις ή φράσεις μέσα στις προτάσεις μας, ότι παραλείπουμε αυτά που εννοούνται εύκολα κλπ, κλπ. Έτσι στην περιγραφή δεν επαναλαμβάνουμε αυτά τα «κάθε» και τα «κάθε φορά».

Περιγραφή πραγματικών ή πλασματικών (φανταστικών) αντικειμένων
Όταν περιγράφουμε πραγματικά αντικείμενα ή πραγματικές διαδικασίες, μιλάμε τότε για περιγραφή πραγματικών αντικειμένων ή διαδικασιών.
Μπορούμε όμως να περιγράψουμε αντικείμενα ή διαδικασίες που πλάθει με τη φαντασία του ο νους μας, οπότε μιλάμε για περιγραφή πλασματικών (φανταστικών) αντικειμένων ή διαδικασιών.
Οι κανόνες που διέπουν την πλασματική περιγραφή είναι οι ίδιοι με τους κανόνες που εφαρμόζουμε και στην περιγραφή πραγματικών αντικειμένων ή διαδικασιών.

Διαχωρισμός ενός κειμένου σε μέρη
Το κείμενο περιγραφής το χωρίζουμε, όπως κάθε κείμενο, σε τρία μέρη. Στον πρόλογο ή εισαγωγή, στο κύριο μέρος και στον επίλογο.
Σαν πρόλογο στο κείμενο περιγραφής θεωρούμε την πρώτη παράγραφο, στην οποία γράφουμε το αντικείμενο (ή τη διαδικασία) που θα περιγράψουμε στο κείμενό μας.
Στο κύριο μέρος αναφέρουμε τα μέρη από το αντικείμενο (ή τις φάσεις από τη διαδικασία).
Σαν επίλογο σε ένα κείμενο περιγραφής θεωρούμε την τελευταία του παράγραφο (αυτή που ονομάζουμε και κατακλείδα).

Η περιγραφή μέσα στην αφήγηση
Όλα τα κείμενα που είδαμε μέχρι τώρα είναι με καθαυτό περιγραφή. Στο δεύτερο μέρος θα μιλήσουμε για την αφήγηση κι εκεί θα δούμε ότι πάρα πολλές φορές η περιγραφή μπαίνει μέσα στην αφήγηση, ανάμεσα δηλαδή στις προτάσεις με τις οποίες αφηγούμαστε κάτι, και την διανθίζει, την κάνει πιο γλαφυρή.

ΠΡΟΣΘΗΚΗ 7/11/2012:
Το μέγεθος της περιγραφικής παραγράφου:
Η παράγραφος στην περιγραφή είναι βασικά μικρή έως πολύ μικρή. Περιέχει ένα ή περισσότερα μέρη από ένα αντικείμενο, και τα χαρακτηριστικά τους. Επειδή οι παράγραφοι είναι μικρές, συνήθως γράφουμε πολλές μαζί σαν να είναι μια. Στην ουσία όμως τότε έχουμε μια πολλαπλή παράγραφο, μια παράγραφο δηλαδή που αποτελείται από πολλές παραγράφους και όχι μόνο από μια.
-Η περιγραφική παράγραφος μεγεθύνεται κάπως αν γράψουμε και κάποια επεξήγηση (για μια λέξη που θεωρούμε ότι δεν την γνωρίζει ο δέκτης του λόγου μας, ο αναγνώστης), ή αν παράσχουμε και κάποια σύντομη αιτιολόγηση (πχ: «η παραδοσιακή φορεσιά της Αττικής λέγεται και μεσογείτικη, γιατί φοριόταν σε όλα τα χωριά της περιοχής Μεσόγεια της Αττικής), ή αν πούμε και κάποια σχετική πληροφορία (πχ: φοριόταν στο γάμο και έως τη γέννηση του δεύτερου παιδιού). Έτσι μπορεί τελικά να αποτελείται από δυο τρεις ή και τέσσερις  προτάσεις (πχ: Η φορεσιά της Αττικής, γνωστή με τ’ όνομα «τα’ Αρβανίτικα», συνηθιζόταν άλλοτε σε όλα τα χωριά των Μεσογείων, γι’ αυτό και λέγεται επίσης μεσογείτικη. Φοριόταν στο γάμο και σ’ όλες τις γιορτές έως τη γέννηση του δεύτερου παιδιού).
- Η περιγραφική παράγραφος μεγεθύνεται επίσης αν στην ίδια παράγραφο περιγράφουμε δυο αντικείμενα. (πχ: το τάδε μέρος μιας φωτογραφικής μηχανής και τη λειτουργία που αυτό διαδραματίζει, λχ :  «Όταν πιέσουμε το κουμπί, τότε το κλείστρο ανοίγει για μια στιγμή μόνο, για να επιτρέψει να περάσει τόσο φως, όσο είναι αρκετό για να σχηματίσει ικανοποιητικό είδωλο στο φιλμ»).
-Φυσικά, η παράγραφος περιγραφής μπορεί να φανεί μεγάλη αν γράψουμε σαν μια παράγραφο δυο ενότητες κολλημένες τη μια με την άλλη. Πχ «Η Θεσσαλονίκη το 1850 ήταν έτσι κι αλλιώς, είχε αυτούς και εκείνους τους δρόμους,  τους τάδε και τάδε ναούς, τα τάδε και τάδε δημόσια κτήρια, ο πληθυσμός της απαρτιζόταν από αυτές και εκείνες τις εθνότητες, οι άνθρωποί της ήταν ντυμένοι έτσι κι αλλιώς . . ., ενώ το 1950 άνοιξαν και νέοι δρόμοι, αυτοί και εκείνοι, κτίστηκε και ο τάδε ναός, είχε τα τάδε και τάδε δημόσια κτήρια, ο πληθυσμός της απαρτιζόταν από τις τάδε και τάδε εθνότητες, οι άνθρωποί της ήταν ντυμένοι έτσι κι αλλιώς, κτλ». = Σε μια τέτοια περίπτωση είναι αυτονόητο βέβαια, ότι έχουμε συγκόλληση παραγράφων και  ενοτήτων.

Η διαφορά μεταξύ περιγραφής και αφήγησης
Στο δεύτερο επίσης μέρος, θα μιλήσουμε και για τη διαφορά μεταξύ περιγραφής και αφήγησης .
Το «μυστικό» έγκειται με ποιον τρόπο χρησιμοποιούμε τα ρήματα και τις φάσεις μιας διαδικασίας .Αν τα χρησιμοποιούμε με τρόπο ότι έτσι συμβαίνει συνήθως ή κάθε φορά, τότε έχουμε περιγραφή. Αν τα χρησιμοποιούμε ότι έτσι συνέβηκε μια φορά (πχ χθες), τότε έχουμε αφήγηση.
Ξαναδιαβάστε λχ το κείμενο για τη Λυγαριά και θα δείτε ότι τα ρήματα τα χρησιμοποιούμε εκεί με τρόπο που δείχνει ότι κάθε μέρα συμβαίνουν οι ίδιες εικόνες στο χωριό. Τις διαδικασίες δηλαδή τις παρουσιάζουμε σαν να συμβαίνουν οι ίδιες και οι ίδιες κάθε μέρα.
Ενώ αν λέγαμε, «χθες πήγα στο χωριό Λυγαριά και είδα το απόγευμα να συγκεντρώνονται οι χωριανοί στην πλατεία του χωριού, να συζητούν και να ξεκουράζονται, και τα παιδιά να παίζουν χαρούμενα μεταξύ τους, και ότι όταν νύχτωσε για τα καλά πήγαν όλοι τους για ύπνο», τότε θα συντάσσαμε ένα κείμενο με αφήγηση.

Η διαφορά μεταξύ περιγραφής και αποδεικτικού λόγου
(Προσθήκη 21/11/2012)
- Στον αποδεικτικό λόγο για κάθε συμπέρασμα (με κάποιες εξαιρέσεις) γράφουμε ή λέμε και προκείμενες με βάση τις οποίες το βγάζουμε. Έτσι αν πούμε ότι "ο κήπος του είχε κόκκινα τριαντάφυλλα" θα πούμε και τις προκείμενες: "όπως προκύπτει από φωτογραφίες" ή κάτι άλλο από το οποίο να πιστοποιείται η αλήθεια αυτού του συμπεράσματος.
- Στην περιγραφή εκφέρουμε συνέχεια συμπεράσματα, μια και διέπεται φυσικά από τη λογική, αλλά δεν λέμε τις προκείμενες με βάση τις οποίες βγάλαμε τα συμπεράσματα. Πχ, λέμε απλά και μόνο "ο κήπος του ήταν γεμάτος με κόκκινα τριαντάφυλλα".
- Αν σε ένα περιγραφικό κείμενο παραθέσουμε και προκείμενες για ένα μας συμπέρασμα, τότε το κείμενο, τουλάχιστον σ' εκείνο το σημείο, μετατρέπεται σε αποδεικτικό.


Ερωτήσεις για την καθαυτό περιγραφή και οι απαντήσεις τους
1. Τι ονομάζουμε «διάφορα» στις περιγραφικές παραγράφους;
Τις αιτιολογήσεις, και κάποια χρήσιμα πληροφοριακά στοιχεία που ενδεχομένως γράφουμε με συντομία.
2. Ποια λογική χρησιμοποιούμε κυρίως στην περιγραφή και τι κάνουμε μ’ αυτήν;
Τη διαίρεση. Διαιρούμε το αντικείμενο στα μέρη του (ή μια διαδικασία στις φάσεις της).
3. Ανάλογα με τι χωρίζουμε την περιγραφή σε στατική και σε πολυστατική;
Ανάλογα με το εάν περιγράφουμε το αντικείμενο έτσι όπως το είδαμε μια ορισμένη στιγμή ή ορισμένη χρονική περίοδο οπότε έχουμε στατική περιγραφή, ή εάν το περιγράφουμε έτσι όπως το είδαμε σε δυο διαδοχικές στιγμές ή σε δυο διαφορετικές χρονικές περιόδους, οπότε έχουμε πολυστατική περιγραφή.
4. Ανάλογα με τι, τη χωρίζουμε σε αυστηρή και μη αυστηρή;
Ανάλογα με το εάν όλα όσα αναφέρουμε ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, οπότε την ονομάζουμε αυστηρή. Εάν κάτι που αναφέρουμε δεν το βρίσκουμε στην πραγματικότητα, ή εάν βάλουμε αισθητικές ή συναισθηματικές κρίσεις τότε μιλάμε για μη αυστηρή περιγραφή.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Την αυστηρή περιγραφή μπορούμε να την ονομάσουμε «αντικειμενική» περιγραφή, ενώ την μη αυστηρή περιγραφή να την ονομάσουμε «υποκειμενική» περιγραφή. Έτσι η περιγραφή της φορεσιάς Νύφη των Μεσογείων είναι αντικειμενική περιγραφή, ενώ η περιγραφή για το Πυργί της Χίου είναι υποκειμενική περιγραφή.
5. Σε πόσα είδη χωρίζουμε τις προτάσεις ή φράσεις ή λέξεις μιας περιγραφικής παραγράφου και πως τις ονομάζουμε;
Σε πέντε. Το πρώτο είναι η θεματική πρόταση ή το θεματικό μέρος, το δεύτερο τα χαρακτηριστικά, το τρίτο οι επεξηγήσεις, το τέταρτο τα «διάφορα» και το πέμπτο τα συνδετικά με την προηγούμενη ή επόμενη παράγραφο.
6. Πόσα είδη χαρακτηριστικών υπάρχουν;
Δυο είδη. Τα γνωστά μας χαρακτηριστικά- επίθετα που έχουν σχέση με τις τρεις διαστάσεις κλπ, και τα χαρακτηριστικά βυθοσκόπησης.
7. Μπορούμε να διαχωρίσουμε ένα περιγραφικό κείμενο σε παραγράφους, ή ολόκληρο αποτελείται από μια και μόνη παράγραφο;
Κάθε περιγραφικό κείμενο αποτελείται από πολλές παραγράφους, άρα μπορούμε να το διαχωρίσουμε και να το αναπτύξουμε στις παραγράφους από τις οποίες αποτελείται.
8. Για να περιγράψουμε δυο αντικείμενα στο ίδιο κείμενο, τι πρέπει να έχουν μεταξύ τους;
Να έχουν κάποια σχέση μεταξύ τους (πχ το χωριό μου και το εκεί σπίτι μου, η φωτογραφική μηχανή και η διαδικασία φωτογράφησης, ο Καβάφης και ο χαρακτήρας του).
9. Τι είναι μια διαδικασία και σε ποια μέρη τη χωρίζουμε;
Η διαδικασία είναι κι αυτή ένα αντικείμενο, αλλά νοητικό αντικείμενο. Τη χωρίζουμε στις επιμέρους φάσεις που συμβαίνουν κατά τη διάρκειά της (που τη συνθέτουν).
10. Τι γράφουμε στην πρώτη παράγραφο ενός περιγραφικού κειμένου;
Το αντικείμενο, για να ξέρει ο αναγνώστης για ποιο πράγμα θα του μιλήσουμε.
11. Σαν τι θεωρούμε τον άνθρωπο όταν πρόκειται να περιγράψουμε το σώμα του;
Τον θεωρούμε σαν αντικείμενο και περιγράφουμε τα κυριότερα μέρη από το σώμα του.
12. Πώς μπορούμε να ονομάσουμε την παράγραφο που προκύπτει από τη σύμπτυξη πολλών περιγραφικών παραγράφων σε μια;
Πολλαπλή παράγραφο.
13. Έχει κατακλείδα η περιγραφική παράγραφος;
Όχι. Κατακλείδα έχει το περιγραφικό κείμενο.
14. Στην περιγραφή βάζουμε μικρές αιτιολογήσεις;
Ναι, όταν χρειάζεται. Πχ για να δικαιολογήσουμε γιατί λένε τη Νύφη των Μεσογείων και μεσογείτικη, θα πούμε «η νυφική αυτή φορεσιά φοριόταν σε όλα τα χωριά των Μεσογείων της Αττικής, γι’ αυτό λέγεται και μεσογείτικη».
15. Πού υπάγεται το παρακάτω κείμενο του Γρ. Ξενόπουλου; Στην περιγραφή ή στην αφήγηση;
Κείμενο Γρ. Ξενόπουλου , Το περιβόλι μας
&1 Είναι, νομίζω, από τα πιο ευχάριστα κι ωφέλιμα πράγματα να περνά κανείς λίγες ώρες κάθε μέρα σ’ ένα περιβόλι [. . .]
&2 Τέσσερις εποχές ο χρόνος, τέσσερις μορφές ξεχωριστές το περιβόλι μας.
& Το καλοκαίρι, όταν πια φεύγαμε για την εξοχή, λίγα φύλλα είχε στα κομπιασμένα δέντρα, λίγα λουλούδια στα κιτρινισμένα χαμόδεντρα και το χώμα ήταν φρυγμένο όλο από τις κάθετες, τις φλογερές ακτίνες του ήλιου και έπινε με λαιμαργία το λίγο νερό, που το έριχνε το κοντόβραδο ο κηπουρός.
& Μεγάλες πεταλούδες . . . πετούσαν, . . .οι αράχνες γέμιζαν με πυκνά και σκονισμένα πανιά τους τοίχους και τα δέντρα. . . .
& Αλλά η φύση φαινόταν σαν να μην έχει πια άλλη ζωή και σιγά σιγά μαραινόταν . . . Καμιά γέννηση, τίποτα σχεδόν νέο. . .ο καρπός (στις φορτωμένες ροδακινιές, αχλαδιές και κλίματα) στο τέλος . . . Και τα φύλλα όλα σχεδόν ξερά κι οι βλαστοί ολοένα σπάνιοι . . .
& Κι όμως, σ’ εκείνη τη νέκρωση, ο σπόρος της νέας ζωής, κρυμμένος κάτω από το χώμα περίμενε . .
& (Φθινόπωρο) . . . στην ατμόσφαιρα σχηματίζονταν σύννεφα μαύρα και πυκνά, που ξεσπούσαν επιτέλους σε βροχή . . .
& Το περιβόλι μας λουζόταν με χαρά κι ανάσανε . . .
& Και ολοένα τα παλιά φύλλα έπεφταν και σωριάζονταν χάμω . . .
& Χειμώνας: ερχόταν επιτέλους ο χειμώνας σύντομος, αλλά όχι και δριμύς. Στο περιβόλι μας έβλεπες μιαν αφθονία από κλώνους γυμνούς, τα φύλλα κιτρίνιζαν λιγοστά εδώ κι εκεί . .
& Άνοιξη! Η νιότη του χρόνου, είπε ο ποιητής. . .Τι δύναμη! Τι ζωηρότητα! Τι οργασμός! ...
Οι ανυπόμονες αμυγδαλιές και οι ντροπαλούλες ροδακινιές προλάβαιναν να πετάξουν πρώτες πρώτες τα μπουμπούκια τους . . .
& Κι έφθανε ο Μάης . . .
& Βλέπω ακόμα μπροστά μου το χαρούμενο, το απερίγραπτο αυτό πανηγύρι. Ακούραστοι κι αχόρταγοι τρέχαμε απάνω κάτω με την αδελφούλα μου . . . Η φύση μας μιλούσε με χίλια στόματα, με χίλιες φωνές . . .
& Μας πλημμυρούσε της ζωής η ευφροσύνη και της αγάπης.
& Ζήσετε, σαν να μας έλεγε παιδιά μου . . . Ζήσετε .

Απάντηση στην ερώτηση 15: Το παραπάνω κείμενο υπάγεται στην περιγραφή. Γιατί όλα τα παρουσιάζει ο συγγραφέας να συμβαίνουν τα ίδια κάθε χρόνο (κάθε καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνα, άνοιξη).
Σημείωση: Όταν μπορούμε να βάλουμε μπροστά από κάθε ρήμα και μπροστά από κάθε διαδικασία τη φράση «κάθε . . , ή κάθε φορά», τότε πρόκειται για περιγραφή. Είναι ένας τεχνικός τρόπος για να ελέγξουμε αν ένα κείμενο υπάγεται στην περιγραφή ή στην αφήγηση. Πχ:
«& Χειμώνας: ερχόταν επιτέλους (κάθε φορά) ο χειμώνας σύντομος, αλλά όχι και δριμύς. Στο περιβόλι μας έβλεπες (κάθε χειμώνα) μιαν αφθονία από κλώνους γυμνούς, τα φύλλα (κάθε χειμώνα) κιτρίνιζαν (και έμεναν κάθε χειμώνα) λιγοστά εδώ κι εκεί . . [ . . .] & Μας πλημμυρούσε (κάθε φορά) της ζωής η ευφροσύνη και της αγάπης. & Ζήσετε, σαν να μας έλεγε (κάθε φορά), παιδιά μου . . . Ζήσετε».
========

  Τα ιστολόγιά μου

Αναρτήθηκε από στις
Ετικέτες

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)